در حوالی ظهر روز ششم اردیبهشت‌ماه، صدای انفجار مهیبی در ترمینال اختصاصی شرکت خدمات بندری سینا، واقع در بندر شهید رجایی بندرعباس، سکوت ساحل خلیج فارس را شکست. آتش‌سوزی‌ای گسترده و انفجارهای زنجیره‌ای به سرعت منطقه‌ای وسیع از محوطه کانتینری را در برگرفت و ستون‌های دود سیاه، آسمان شهر بندرعباس را درنوردید. این حادثه که در اثر مجموعه‌ای از خطاهای انسانی، نبود زیرساخت‌های ایمنی و بی‌توجهی به اصول پدافند غیرعامل رخ داد، یکی از مخرب‌ترین حوادث بندری تاریخ ایران لقب گرفت.
خسارات انسانی و مالی جدی در حادثه بندر شهید رجایی
طبق گزارش رسمی منتشرشده توسط سازمان مدیریت بحران هرمزگان، این انفجار منجر به جان‌باختن بیش از ۵۷ نفر و مجروح شدن بالغ بر ۱۵۰۰ نفر شد که بسیاری از آنان با سوختگی‌های شدید تحت درمان هستند. همچنین بیش از ۱۱ نفر مفقود اعلام شدند. ابعاد روانی و اجتماعی این فاجعه نیز قابل توجه است؛ اضطراب، ناامنی روانی و بی‌اعتمادی به محیط کار در میان کارکنان بنادر و خانواده‌های قربانیان به شدت افزایش یافته است. در حوزه خسارات مادی، بر اساس برآوردهای اولیه، زیان مستقیم وارده به تجهیزات، زیرساخت‌ها و محموله‌های تجاری بندر رقمی بالغ بر ۱۵۹ هزار میلیارد ریال برآورد شده است. به تفکیک:
-
۸۰ هزار میلیارد ریال مربوط به تخریب و آسیب به حدود ۷۰۰۰ کانتینر و محموله‌های داخلی آن‌ها.
-
۳۵ هزار میلیارد ریال بابت بازسازی ساختمان‌ها، سوله‌ها و تأسیسات عمومی تا شعاع ۳۰۰ متری از کانون انفجار.
-
۶۳۰۰ میلیارد ریال بابت جبران خسارات وارده به نزدیک به ۲۹۰۰ دستگاه خودروی آسیب‌دیده.
-
۷۵۰۰ میلیارد ریال به منظور اجرای برنامه کامل پدافند غیرعامل و ارتقاء ایمنی بندر.
-
همچنین حدود ۸۰۰۰ میلیارد ریال برای جبران خسارات انسانی و پوشش حمایتی برای بازماندگان قربانیان پیش‌بینی شده است.
دلایل فنی و مدیریتی وقوع انفجار در بندرعباس
تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مجموعه‌ای از نارسایی‌ها زمینه‌ساز این فاجعه بوده است. فقدان ساختار استاندارد در انبارش کالاها، انباشت غیرمتعارف مواد شیمیایی و معدنی، عدم وجود سامانه هوشمند نظارت بر محموله‌های پرخطر و بی‌توجهی به ضوابط پدافند غیرعامل از جمله مهم‌ترین دلایل فنی و مدیریتی ذکر شده در گزارش رسمی هستند. همچنین نبود سازوکار نظارتی یکپارچه بر حمل‌ونقل و توزیع مواد خطرناک ترانزیتی، ضعف در تفکیک کالاهای فاسدشدنی و اشتعال‌زا، و تاخیر در خروج کالاها از بندر، ریسک وقوع حادثه را به‌شدت افزایش داده بود.
ضرورت بازنگری در سیاست‌های ایمنی بنادر ایران
این حادثه تلنگری جدی به ساختار پدافند غیرعامل بنادر ایران بود. از جمله مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی که در گزارش رسمی پیشنهاد شده‌اند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
اجرای کامل پدافند غیرعامل در تمامی سطوح بندر شهید رجایی با الزام به انبارداری ایمن، ایجاد دیوارهای ضدانفجار و نصب سیستم هشدار سریع.
-
راه‌اندازی سامانه ملی رهگیری و پایش محموله‌های پرخطر با شناسنامه‌دار کردن کانتینرها و الزامات اظهار دقیق اطلاعات.
-
تقویت تجهیزات نظارتی و اسکنرهای پیشرفته برای کنترل محتوای واقعی کانتینرها.
-
ایجاد ساختار مدیریت یکپارچه بندری میان نهادهای امنیتی، گمرکی و اجرایی برای جلوگیری از تداخل وظایف.
-
تعیین سقف زمانی مجاز برای ماندگاری کالاها در بندر و توسعه انبارهای ایمن خارج از محوطه.
انفجار بندر شهید رجایی؛ آزمونی برای مدیریت بحران ملی
حادثه انفجار در بندر شهید رجایی، اگرچه با تلخی و خسارات انسانی و اقتصادی سنگین همراه بود، اما فرصتی ارزشمند برای بازنگری عمیق در سیاست‌های ایمنی و مدیریتی بنادر کشور ایجاد کرده است. اکنون زمان آن رسیده است که با اراده‌ای ملی، ساختارهای پدافندی و نظارتی را در بنادر حیاتی کشور بازطراحی و تقویت کنیم.
متن کامل گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی هرمزگان را اینجا بخوانید:
