معین قرابی تهرانی-پژوهشگر اقتصادی| درحالی که تنها چندهفته تاآغاز تابستان باقی مانده، آمارهای رسمی از رشد نگران کننده مصرف برق در کشور حکایت دارند. طبق اعلام مدیریت شبکه برق ایران، اوج مصرف برق در تابستان گذشته از مرز 72 هزار مگاوات گذشت. این درحالی است که ظرفیت عملی کشور در بهترین حالت حدود 60 تا 65 هزار مگاوات برآورد می‌شود. به بیان ساده تر می‌توان گفت شبکه برق کشور در ساعت اوج مصرف با کسری حدود 7 تا 10 هزار مگاواتی مواجه است. مصرف خانگی که حدود 35 تا 40 درصد از کل مصرف برق را به خود اختصاص می‌دهد، همچنان رو به افزایش است و استفاده بی رویه از وسایل سرمایشی، به ویژه کولرهای گازی در مناطق گرمسیر، سهم قابل توجهی در این رشد دارد. از سوی دیگر، مصرف صنایع بزرگ و مراکز استخراج رمز ارز نیز فشار مضاعفی برشبکه وارد کرده‌اند. باادامه این روند، خطر خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده یا اضطراری در ماه‌های پیش رو به هیچ وجه دور از انتظار نیست؛ مگر آنکه سیاست‌های مدیریت مصرف، به ویژه در بخش خانگی و اداری به طور جدی اجرا شود. اما در اینجا سوالی پیش می‌آید! آیا جامعه و حاکمیت برای مواجهه با این چالش بزرگ و مهم آمادگی لازم را دارند؟!
وضعیت مصرف برق در سال 1402 و 1403
طبق گزارش ترازنامه انرژی، وضعیت برق در سال 1402 و 1403 بر حسب میلیون کیلو وات ساعت به تفکیک بخش‌های مختلف آورده شده است. طی دو سال اخیر، در میابیم که بیشترین سهم مصرف برای بخش خانگی و صنعتی است. این در حالی است که حدود 60 الی 70 درصد مصرف را این دو بخش به خود اختصاص داده‌اند. مصرف برق کشور در سال 1403 بارسیدن به 340157 میلیون کیلو وات ساعت رکوردی تازه در تاریخ صنعت برق و کشور به ثبت رسانده است. این میزان نسبت به سال 1402 که مجموع مصرف برق آن 332818 میلیون کیلو وات ساعت بوده است، افزایش 4 درصدی داشته است. بررسی ترازنامه انرژی کشور برای سال 1403، بیانگر این است که بخش صنعتی با مصرف122511 میلیون کیلووات ساعت ، 36 درصد از مصرف انرژی برق را به خود اختصاص داده است. رتبه بعدی بخش خانگی است که با 108441 میلیون کیلو وات ساعت مصرف برق، 31.9 درصد از سهم مصرفی را به خود اختصاص داده است. روشنایی معابر با مصرف 4648 میلیون کیلو وات ساعت کمترین سهم را با 1.4 درصد دارند. حال این موضوع نشان از اهمیت بالای مصرف برق صنایع و بخش خانگی است. در جدول ذیل وضعیت مصرف برق در کشور برای سال 1402 و 1403 به تفکیک نشان داده شده است. طبق این جدول، می‌توان به این موضوع پی برد که مصرف برق کشور در طی دو سال اخیر چه مقدار افزایش داده است و دید کلی از مصرف برق کشور به ما ارائه می‌دهد.
جدول- وضعیت مصرف برق کشور طی سال های 03-1402
بااین روند افزایشی و سیر صعودی در افزایش مصرف برق در کشور در بخش‌های مختلف، فشار وارد بر شبکه سراسری به ویژه در فصول گرم سال افزایش یافته و لزوم سیاست‌گذاری جدی در حوزه مدیریت تقاضا و افزایش بهره‌وری انرژی بیش از پیش احساس می‌شود. آیا زیرساخت‌های توزیع و تولید برق کشور قادر به پاسخگویی به این رشد مداوم خواهد بود؟! چه راهکارهایی باید اندیشیده شود تا بتوان از این ناترازی در صنعت انرژی برق نجات یافت؟
چاره چیست؟! راه درمان از کجا می‌گذرد؟!
حال باتوجه به این که بخش صنعت و خانگی سهم بزرگی در مصرف برق کشور دارند، می‌توان باارائه سیاست‌هایی در کوتاه مدت و همچنین در مواردی در بلند مدت تاثیرگذار بود. از جمله مهم‌ترین این سیاست‌ها می‌توان به مجوز های عایق سازی ساختمان، واقعی سازی قیمت انرژی به سمت هاب منطقه، اهدای تسهیلات بانکی برای خانوارها و همچنین حرکت به سمت انرژی سبز اشاره داشت. قابل ذکر است که دولت چهاردهم باید در راستای بهبود ناترازی در حوزه برقی در کشور اقدامات لازم را بردارد. از جمله این اقدامات و سیاست‌گذاری‌ها می‌توان به موارد ذکر شده در بالا اشاره داشت. سازوکار کشورهای مختلف از جمله اسپانیا و چین و ایالات متحده به این سمت رفته است که دولت‌ها به سمت مجوز و تاییدیه از ساخت ساختمان هستند. اگر این تاییدیه که شامل عایق بندی ساختمان از جمله استفاده از پنجره دوجداره است رعایت شود، مجوز به آن‌ها داده می‌شود. در مورد نکته بعدی که به آن اشاره شده است بین اقتصاددانان اختلاف نظر وجود دارد. نکته ای که به آن می‌توان اشاره داشت بار یارانه‌ای است که دولت برای انرژی(به خصوص برق) در حال پرداخت است. قیمت انرژی برق در کشور بسیار ارزان است و نیاز به تغییرات اساسی دارد. موردی که بسیار حائز اهمیت است، تفاوت بین گرانی سازی و واقعی سازی است. با افزایش قیمت برق در کشور، ما به سمت واقعی سازی قیمت برق روی می‌آوریم نه گرانی سازی. زیرا با انجام چنین اقداماتی قیمت برق در ایران به هاب منطقه خاورمیانه نزدیک می‌شود و دیگر نیازی به بدهی‌های کلان دولتی نیست. در صورتی که واژه گرانی سازی را زمانی بکار می‌برند که قیمت بالاتر از هاب منطقه باشد. واقعی سازی قیمت انرژی البته باید باکمک سازوکاری باشد تا مردم تورم حاصل آن را بصورت شوک انرژی دچار نشوند از جمله آن می‌توان به یارانه های نقدی دولت اشاره داشت. دولت می‌تواند با پرداخت یارانه نقدی انرژی، قیمت برق انرژی را بصورت پله‌ای و تطبیقی افزایش دهد. مورد بعدی که به آن اشاره شده است، تسهیلات دولت برای خانوارهایی که به سمت مصرف وسایل برقی کم مصرف رفته اند و همچنین برای خرید سلول های خورشیدی اقدام نمایند. این سیاست در کشورهای توسعه یافته اجرا شده است و نتیجه مطلوبی حاصل شده است. ایران نیز با وجود برخورداری از حداقل 300 روز آفتابی، پتانسیل بسیار خوبی در این زمینه دارد. خانوارها با روی آوردن به سمت انرژی پاک علاوه بر تامین برق برای خود و کمک به ناترازی انرژی، می‌توانند در زمینه حفظ محیط زیست نیز در کشور مثمرثمر واقع شود.
وضعیت فعلی مصرف برق در کشور، به ویژه در بخش‌های خانگی و صنعتی، زنگ خطر جدی برای پایداری شبکه بررق و امنیت انرژی کشور است. رشد مداوم مصرف، درحالی که ظرفیت تولید و زیرساخت‌های انتقال توزیع، پاسخگوی این افزایش نیستند، کشور را در آستانه ناترازی شدید و خاموشی‌های مکرر و گسترده قرار داده است. بررسی آمار مصرف سال‌های 1402 و 1403 نشان می‌دهد که بدون سیاست‌گذاری هوشمندانه و اقدام عملی، این بحران در سال‌های آتی تشدید خواهد شد. راهکارهایی چون عایق سازی ساختمان‌ها، واقعی سازی تدریجی قیمت برق، پرداخت یارانه‌های نقدی هدفمند، ارائه تسهیلات برای تچهیزات کم مصرف و انرژی‌های تجدیدپذیر و حرکت به سمت سیاست‌های توسعه انرژی سبز، نه تنها در کوتاه مدت به کاهش فشار در شبکه کمک می‌کند، بلکه در درازمدت کشور را به سمت امنیت انرژی و توسعه پایدار سوق خواهد داد. تجربه کشورهای موفق در این حوزه نشان می‌دهد که بامشارکت فعال دولت و مردم، استفاده از ابزارهای اقتصادی و مقرراتی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه انرژی خورشیدی در ایران، می‌توان به شکل موثر با بحران انرزی در کشور مقابله کرد. اکنون زمان آن است دولت چهاردهم، بابرنامه ریزی دقیق و اجرای مصوبات عملیاتی، راه نجات صنعت برق کشور را هموار شازد و از تهدید ناترازی، فرصتی برای اصلاحات بنیادین بیافزاید.
