استان فارس، با قدمتی کهن و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بی‌شمار، یکی از مهم‌ترین استان‌های ایران محسوب می‌شود. این استان، با مساحتی بالغ بر ۱۲۲ هزار کیلومتر مربع، پنجمین استان وسیع کشور محسوب می‌شود. این استان ظرفیت‌های اقتصادی قابل‌توجهی را در خود جای داده است. فارس نه‌تنها در زمینه کشاورزی یکی از قطب‌های اصلی ایران به‌شمار می‌رود، بلکه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، منابع آبی نسبی، زمین‌های مستعد و دسترسی مناسب به بازارهای داخلی و خارجی، قابلیت‌های بالایی در حوزه صنعت و گردشگری دارد.
مزیت‌های گردشگری تاریخی، طبیعی و سلامت در فارس
اما آنچه این استان را از بسیاری دیگر از مناطق کشور متمایز می‌کند، جایگاه ویژه آن در گردشگری است. وجود آثار تاریخی ارزشمندی همچون تخت جمشید، پاسارگاد، آرامگاه حافظ و سعدی، مجموعه زندیه، مسجد نصیرالملک، باغ‌های ایرانی مانند باغ ارم و ده‌ها جاذبه طبیعی همچون دریاچه مهارلو، تنگه رغز، آبشار مارگون و مناطق عشایری با سبک زندگی منحصر‌به‌فرد، استان فارس را به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری ایران تبدیل کرده است. علاوه بر این، فارس یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری سلامت در کشور است. با داشتن پزشکان برجسته، بیمارستان‌های مجهز و زیرساخت‌های درمانی مناسب، این استان هر ساله پذیرای تعداد زیادی از بیماران داخلی و خارجی است که برای انجام درمان‌های تخصصی و جراحی‌های پزشکی به این منطقه سفر می‌کنند. حضور این گردشگران نه‌تنها بخش درمان را تقویت کرده، بلکه تأثیر مستقیمی بر رشد سایر بخش‌های اقتصادی از جمله حمل‌ونقل، اقامتگاه‌ها، صنایع غذایی و حتی تولیدات محلی داشته است. در صورت برنامه‌ریزی صحیح، این ظرفیت می‌تواند چندین برابر رشد کند و به یکی از ارکان اصلی اقتصاد استان تبدیل شود.
جایگاه استان فارس در تولید ناخالص داخلی کشور
از نظر شاخص تولید ناخالص داخلی، فارس با تولید سالانه ۵۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰، رتبه ششم کشور را به خود اختصاص داده است. این استان بعد از تهران، خوزستان، اصفهان، خراسان رضوی و بوشهر قرار دارد. این جایگاه نشان‌دهنده اهمیت بالای فارس در اقتصاد کشور است، اما در عین حال، نگاهی دقیق‌تر به روند رشد اقتصادی استان طی دهه ۹۰، حقایق دیگری را آشکار می‌کند که نشان از چالش‌های ساختاری و ضعف در بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود دارد.
بررسی ضعف‌های کشاورزی در استان فارس
بررسی روند تولید ناخالص داخلی استان فارس نشان می‌دهد که رشد اقتصادی آن طی دهه ۹۰ بسیار کند بوده است. مطابق داده‌های مرکز آمار و به قیمت‌های ثابت سال ۱۴۰۰، میزان تولید ناخالص داخلی محصولات کشاورزی استان از ۴۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۵۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ رسیده است. این به معنای رشد سالانه‌ای کمتر از ۲ درصد است، که برای استانی با این حجم از منابع طبیعی و انسانی، رقمی ناامیدکننده محسوب می‌شود. چنین رشد پایینی نشان می‌دهد که پتانسیل‌های موجود در این استان به‌خوبی به کار گرفته نشده‌اند و در حوزه‌های مختلف این بخش ضعف‌های جدی در مدیریت وجود دارد.
بخش صنعت فارس؛ رکود و دلایل نادیده گرفتن شدن این بخش
مشکل بزرگ‌تر زمانی آشکار می‌شود که به وضعیت صنعت در این استان نگاهی بیندازیم. بر اساس داده‌های رسمی، ارزش افزوده بخش صنعت در استان فارس از ۶۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۵۶ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. این کاهش ۱۶ درصدی طی یک دهه، نشان‌دهنده رکود در بخش صنعت استان و ناتوانی در توسعه و حتی حفظ واحدهای تولیدی و صنعتی است. در حالی که بسیاری از استان‌های دیگر توانسته‌اند با جذب سرمایه‌گذاری، توسعه شهرک‌های صنعتی، و بهبود زیرساخت‌ها رشد صنعتی قابل‌توجهی را تجربه کنند، استان فارس نه‌تنها از این روند جا مانده، بلکه بخش صنعت آن با افت چشمگیری مواجه شده است.
عوامل متعددی در این رکود نقش داشته‌اند. کاهش سرمایه‌گذاری در صنایع مولد، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ارتباطات، عدم توسعه صنایع پایین‌دستی مرتبط با منابع طبیعی استان، و عدم حمایت کافی از صنایع کوچک و متوسط، از جمله دلایلی است که باعث شده رشد صنعتی فارس متوقف شود. بسیاری از واحدهای تولیدی این استان با مشکلاتی همچون کمبود مواد اولیه، نوسانات قیمت انرژی، و دشواری در تأمین مالی مواجه هستند. این در حالی است که استان فارس ظرفیت‌های بالقوه‌ای در صنایع مرتبط با فرآوری محصولات کشاورزی، پتروشیمی، تولید مصالح ساختمانی و حتی صنایع پیشرفته‌تر دارد که با یک برنامه‌ریزی مناسب، می‌تواند سهم قابل‌توجهی از تولید ملی را به خود اختصاص دهد.
چالش‌های کشاورزی سنتی و بحران آب در استان فارس
در کنار صنعت، وضعیت کشاورزی استان نیز همان طور که پیشتر توضیح داده شد نیازمند بازنگری جدی است. استان فارس همچنان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در کشور است، از نظر قیمتی و بر اساس ارزش افزوده محصولات کشاورزی این استان پس از مازندران دومین استان بزرگ تولید کننده محصولات کشاورزی است. اما چالش‌های متعددی بهره‌وری این بخش را تحت تاثیر قرار داده است. روش‌های سنتی کشاورزی و هدررفت بالای آب از جمله مشکلات اصلی این بخش محسوب می‌شوند.
در شرایطی که منابع آبی کشور با محدودیت‌های شدید مواجه هستند، ادامه کشت سنتی می‌تواند آینده کشاورزی استان را به خطر بیندازد. راه‌حل این مشکل، حرکت به‌سمت کشاورزی مدرن است. استفاده از روش‌های نوین آبیاری مانند سیستم‌های قطره‌ای و تحت فشار، بهره‌گیری از تجهیزات مکانیزه برای کاهش هزینه‌های تولید، و توسعه گلخانه‌های صنعتی، می‌تواند میزان بهره‌وری را افزایش داده و همزمان مصرف آب را کاهش دهد.
علاوه بر این، نیاز است که الگوی کشت در استان تغییر کند. در حال حاضر، بسیاری از محصولات پرمصرف آبی در این منطقه کشت می‌شوند که فشار زیادی به منابع آبی وارد می‌کند. با جایگزینی این محصولات با گونه‌های مقاوم‌تر و کم‌آب‌بر، می‌توان ضمن حفظ تولید، از هدررفت منابع جلوگیری کرد. همچنین، افزایش بهره‌وری در کشاورزی می‌تواند باعث افزایش درآمد کشاورزان شود و انگیزه بیشتری برای استفاده از فناوری‌های مدرن ایجاد کند.
ظرفیت‌های توسعه گردشگری سلامت در استان فارس
اما تنها صنعت و کشاورزی نیست که در استان فارس ظرفیت‌های مغفول‌مانده دارد. بخش خدمات نیز می‌تواند نقش کلیدی در توسعه اقتصادی استان ایفا کند. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، استان فارس به دلیل وجود بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مجهز، به یکی از مقاصد اصلی گردشگری سلامت در کشور تبدیل شده است. این ظرفیت می‌تواند با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، توسعه هتل‌ها و مراکز اقامتی ویژه بیماران، و تبلیغات گسترده‌تر در سطح بین‌المللی، به یک منبع پایدار درآمدی برای استان تبدیل شود.
استان فارس یکی از مهم‌ترین قطب‌های اقتصادی، گردشگری و درمانی کشور است که تاکنون نتوانسته از تمامی ظرفیت‌های خود به‌درستی استفاده کند. کاهش تولید صنعتی، مشکلات ساختاری در بخش کشاورزی، و عدم توسعه کافی بخش خدمات، از جمله عواملی هستند که رشد اقتصادی این استان را محدود کرده‌اند. با اصلاح سیاست‌های حمایتی، افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع مولد، استفاده از فناوری‌های نوین کشاورزی، و توسعه زیرساخت‌های گردشگری و درمانی، می‌توان مسیر رشد اقتصادی فارس را هموارتر کرد.
