دانش بنیان‌ها به عنوان یکی از موتورهای محرک اقتصادهای نوین، نقش مهمی در توسعه و پیشرفت کشورها ایفا میکنند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از نوآوری، فناوری‌های نوظهور و ظرفیت‌های علمی، می‌توانند چالش‌های مختلف اقتصادی و صنعتی را حل کنند و راهگشای مسیر توسعه پایدار باشند. بااین حال، یکی از چالش‌های اصلی که دانش‌بنیان‌ها با آن روبرو هستند، تامین مالی مناسب برای ادامه رشد و توسعه است. منابع مالی مناسب نه تنها امکان تحقیق و توسعه بیشتر را فراهم میکنند، بلکه به این شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا بازارهای جدیدی را کشف کرده، نیروی کار متخصص جذب کنند و محصولات یا خدمات خود را به‌روزرسانی و گسترش دهند. از این رو، تامین مالی هوشمندانه و پایدار، به عنوان یک فاکتور کلیدی در پیشرفت و موفقیت دانش‌بنیان‌ها شناخته می‌شود. در این گزارش سعی شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که چرا تامین مالی دانش بنیان‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است؟! و چه راهکارهایی برای تامین مالی آن‌ها اندیشیده شده است؟!
چالش‌های ورود دانش‌بنیان‌ها به بورس
شرکت‌های دانش‌بنیان عموما با ساختار سرمایه‌ای کوچک‌تر و پیچیدگی‌فناورانه‌ای مواجه هستند. این شرکت‌ها ممکن است درمقایسه با شرکت‌های بزرگ‌تر، فاقد سابقه بلندمدت مالی یا ثبات سودآوری باشند. این ویژگی‌ها، برخی از سرمایه‌گذاران را نسبت به سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها محتاط‌تر می‌کند. بنابراین، برای حضور موفق‌تر این شرکت‌ها در بازار سرمایه، نیاز به الزامات و سازوکارهایی ویژه که هم برای شرکت دانش بنیان جذاب باشد و هم برای سرمایه‌گذاران عمده و خرد. شفافیت مالی و مدیریتی، ارائه برنامه‌های رشد و توسعه و ایجاد سازوکارهای حمایتی برای سرمایه‌گذاران خرد را می‌توان از جمله مهم‌ترین عوامل و الزامات ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس نام برد. در دنیا ثبت شرکت‌های دانش بنیان براساس رشته به شرح ذیل است:
بورس انرژی و نقش آن در تامین مالی دانش‌بنیان‌های حوزه انرژی تجدیدپذیر
حوزه انرژی تجدیدپذیر در ایران باتوجه به پتانسیل‌های بالای جغرافیایی و اقلیمی، یکی از بخش‌های مهم اقتصادی محسوب می‌شود. برای توسعه این بخش، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان وجود دارد. در این راستا، ورود شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه به بورس انرژی می‌تواند نقش بسزایی در تامین مالی و توسعه پروژه‌های نوآورانه در حوزه‌هایی مانند انرژی بادی و خورشیدی داشته باشد. بورس انرژی به عنوان بستر معاملاتی برای محصولات و خدمات انرژی، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای جذب سرمایه در این حوزه ایجاد کرده است. حضور دانش‌بنیان‌ها در بورس انرژی و تامین مالی از طریق عرضه سهام و انتشار اوراق بدهی، می‌تواند به این شرکت‌ها کمک کند تا منابع لازم برای توسعه فناوری‌های نوین و ساخت‌نیروگاه‌های تجدیدپذیر را تامین کنند.
نقش دانش بنیان‌ها در رشد اقتصادی کشور
شرکت‌های دانش‌بنیانی بیش از 2.5 میلیارد دلار درآمد صادراتی داشته است که میانگین ارزش صادرات هر شرکت رقمی حدود 600 دلار است. تجارت خارجی شرکت دانش‌بنیان از سال 2020 تا 2023 باافزایش 54 درصدی روبرو بوده است. حجم ترانزیت نیز باافزایش قابل توجهی مواجه بوده است و از 11.5 میلیون تن به 17.8 میلیون تن در مدت مشابه رسیده است. درآمدها نیز با افزایش قابل‌توجهی روبرو شده است و از 26 هزار میلیارد تومان در سال 1399 به 256 هزار میلیارد تومان در سال 2023 رسید. تعداد نیروی انسانی شاغل در این شرکت‌ها به 266 هزار نفر نیز می‌رسد. بخش انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ایران، به ویژه از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان، درسال‌های اخیر به طور پیوسته در حال رشد بوده است. این شرکت‌ها برراه‌حل‌های نوآورانه و پیشرفت‌های تکنولوژی، به ویژه در زمینه‌هایی مانند انرژی خورشیدی و بادی تمرکز میکنند. بااین حال، داده‌های سرمایه‌گذاری دقیق و خاص برای شرکت‌های انرژی تجدیدپذیر مبتنی بر دانش می‌تواند متفاوت باشد و ممکن است همیشه به طور گسترده در دسترس نباشد. تا سال 2023، ظرفیت نصب شده انرژی‌های تجدیدپذیر ایران تقریبا 1192 مگاوات است که بیشتر از انرژی خورشیدی و بادی تشکیل شده است. شرکت‌های دانش بنیان در ایجاد نوآوری در فناوری پنل‌های خورشیدی، ساخت توربین‌های بادی و راه‌حل‌های بهره‌وری انرژی به موفقیت‌هایی دست یافته است. برای مثال بیش از 48 درصد از تولید انرژی‌های تجدیدپذیر ایران از انرژی خورشیدی تامین می‌شود و شرکت‌های دانش بنیان بر بهبود راندمان پنل‌های فتوولتائیک(PV) و تولید سلول‌های خورشیدی تمرکز دارند. سرمایه‌گذاری‌های اخیر منجر به استقرار 500 مگاوات در انرژی خورشیدی شده است که عمدتا توسط نوآوری‌های محلی در فناوری خورشیدی پشتیبانی می‌شود.
راهکارهای عملی برای تامین مالی دانش بنیان‌ها
باتوجه به نقش پررنگ شرکت‌های دانش بنیان در تحقیق و توسعه کشور ایران، تامین مالی آن‌ها یکی از دغدغه‌های اصلی برای جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. از این رو، راهکارهایی برای پیشبرد اهداف آن‌ها از جمله عرضه اولیه سهام، انتشار اوراق بدهی(اوراق بدهی قابل تبدیل به سهام یا اوراق مشارکت) و صندوق‌های جسورانه اشاره داشت. صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه یکی از ابزارهای مهم برای تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا و پرریسک است. این صندوق‌ها نه تنها منابع مالی لازم را برای شرکت‌ها فراهم میکنند، بلکه با ارائه خدمات مشاوره‌ای و مدیریتی، به رشد و توسعه شرکت‌ها کمک میکنند. صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق توسعه ملی ایران حمایت‌های مالی قابل توجهی را برای شرکت‌های دانش بنیان برای تقویت فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص داده‌اند. حدود 3 میلیارد دلار از کل سرمایه‌گذاری به سمت پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر هدایت شده است که سهم قابل توجهی به استارت‌آپ‌های محلی و پروژه‌های تحقیقاتی تحت رهبری نهادهای دانش‌بنیان اختصاص یافته است. درصورتی که اکثر منابع مالی از منابع دولتی تامین می‌شود، علاقه فزاینده‌ای از سوی سرمایه‌گذاران خصوصی، به ویژه در پروژه‌های انرژی بادی و خورشیدی که توسط شرکت‌های دانش بنیان آغاز شده‌اند، افزایش یافته است. سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی ایران(ساتبا) از طریق مشوق‌های مالیاتی و یارانه‌ها نقش مهمی در جذب سرمایه‌های خارجی و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان داخلی دارد. یکی از نکات کلیدی در تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان از محل بازارسرمایه، بهره‌برداری از نقدینگی موجود در بازار است. درشرایط کنونی که نقدینگی در اقتصاد ایران به سرعت درحال افزایش است، جذب این نقدینگی از طریق ابزارهای مالی مناسب به سمت پروژه‌های دانش‌بنیان، می‌تواند به رونق تولید و افزایش بهره‌وری اقتصادی منجر شود. بازارسهام و بازار اوراق بهادار بستری مناسب برای جذب این نقدینگی و تخصیص آن به پروژه‌های فناورانه و انرژی تجدیدپذیر است.
حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بورس و استفاده از ابزارهای مالی نوین، می‌تواند به عنوان یکی از راهکارهای کلیدی برای تامین مالی این شرکت‌ها و توسعه فناوری‌های نوین در کشور عمل کند. به ویژه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، که نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است، استفاده از بازار سرمایه می‌تواند به توسعه سریع‌تر این بخش کمک کند و در نهایت به کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و رشد پایدار اقتصادی منجر شود. باتوجه به ظرفیت‌های عظیم ایران در حوزه انرژی‌های پاک و نیاز روزافزون به تامین مالی برای پروژه‌های فناورانه، ایجاد زیرساخت‌های مناسب در بورس انرژی و ارائه تسهیلات مالی جذاب برای شرکت‌های دانش‌بنیان، راهکاری موثر برای تقویت این بخش و توسعه پایدار کشور خواهد بود. امید آن است دولت چهاردهم باتکیه برظرفیت‌های تجارت شرکت‌های دانش بنیان بتواند گام بلندی برای دستیابی به رشد اقتصادی مناسب دست یابد.
