زمینه‌های ایجاد و توسعه تولید مشترک محصولات ایرانی در عراق
به جرات می‌توان رشته‌های مستحکم فرهنگی میان ایران و عراق را بهترین نمونه قرابت دو کشور با یکدیگر دانست. همسایگی پنج استان ایران با عراق درکنار اشتراک‌ها و اهداف مشترک سیاسی و امنیتی، زمینه را برای اینکه دو کشور به شرکای اقتصادی خوبی تبدیل شوند، ایجاد کرده است. به طوری که صادرات ایران به عراق چیزی حدود ۲۰ درصد کل صادرات ایران را شامل می‌شود. برمبنای گزارش‌های آماری نیز نزدیک به ۳۰ درصد محصولات غذایی و کشاورزی ایران نیز به این کشور صادر می‌شود.
طبق آمار چین شریک اول تجاری ایران است و عراق دوم. با توجه به اینکه عمده محصولات صادراتی ایران به چین مواد اولیه، خام و غیر فرآوری شده است. در مقابل نیز محصولات صادراتی به عراق کالاهای دارای ارزش افزوده هستند. به همین خاطر می‌توان عراق را شریک اول تجاری کشور دانست. بر اساس بررسی‌ها در سال ۹۸، صادرات غیر نفتی ایران به عراق رقمی نزدیک به ۹ میلیارد دلار بود و در سال ۱۴۰۱ به رکورد ۱۰ میلیارد و ۲۳۸ میلیون دلار رسید. بعد از کاهش این روند در سال ۱۴۰۲ در ۵ ماهه امسال ما شاهد ثبت ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار صادرات به مقصد عراق بوده‌ایم و اگر با همین رویه تداوم پیدا کند ما با صادرات به کشور عراق شاهد رکورد شکنی تاریخی در صادارت محصولات غیر نفتی به کشوری دیگر خواهیم بود.
عراق در مسیر بازسازی بعد از اشغال عراق توسط ائتلاف آمریکایی، رفع فتنه داعش از این کشور و نیاز مبرم آن به ساخت سه میلیون واحد مسکونی، بازاری مهم برای محصولات ساختمانی و مواد اولیه به حساب می‌آید. بررسی‌های اولیه بیانگر وجود مزیت ایران در استفاده از زیرساخت‌های مناسب برای تولید مواد اولیه آن است. به همین خاطر می‌توان گفت بهترین گزینه برای صادرات این محصولات به شمار می‌آید. به طوری که درحال حاضر صادرات محصولات ساختمانی نظیر کاشی و سرامیک، لوازم خانگی، ابزار و لوازم صنعتی و … بیش از ۶۰ درصد محصولات صادراتی ما به عراق را شامل می شود. در زمینه ساخت واحدهای مسکونی در عراق و نیاز این کشور به سیمان و میلگرد، علی‌رغم این که این کشور خود تولیدکننده میلگرد است اما به دلیل نیاز بیش از تولید داخلی به این محصول و نیز وابستگی به مواد اولیه تولید شمش فولاد، کماکان این کشور وابستگی خود به ایران را حفظ کرده است.
در زمینه صادرات مرغ بعد از اینکه کشور از بحران نهاده های دامی خارج و تولید مرغ در کشور بهبود پیدا کرد، پس از اشباع بازار داخلی، برنامه ریزی برای صادرات این محصول آغاز شد که نظر به کشش 4 هزار تنی بازار عراق برای واردات مرغ، اولین مقصد صادرات این محصول کشور عراق بود. با توجه به اینکه صادرات هرکیلو مرغ ۲.۲ تا ۲.۶ دلار ارزآوری به دنبال دارد، بازار عراق از به صرفه‌ترین بازارهای صادراتی این محصول به شمار می‌رود. با این حال باید توجه کرد که در صورت غفلت و عدم آینده‌نگری مناسب، این بازار صادراتی ارزآور ممکن است تداومی نداشته باشد، لذا باید از هم‌اکنون فکر برای تثبیت آن در بلندمدت نمود.
توجه به این نکته ضروری است که درآمد ارزی ناشی از فروش نفت عراق حدود 100 میلیارد دلار برای این کشور عایدی به دنبال دارد و از آنجا که این کشور مسیر طولانی برای بازسازی دارد تا مدت‌ها نیازمند واردات خواهد بود. بر این اساس طبق آمار، 90 درصد نیازمندی‌های عراق از طریق واردات انجام می شود و از این جهت که جامعه عراق جامعه ای جوان بوده و نیازمند کار و اشتغال خواهد بود و واردات مستلزم خروج ارز از این کشور نیز است، این موضوع برای بلند مدت برای مسئولان و مردم این کشور قابل پذیرش نخواهد بود، لذا آنان به دنبال راهی برای کاهش واردات خواهند بود. در این زمینه مسلما آنچه برای آنان اهمیت دارد ایجاد بستری برای آغاز تولید بومی محصولات وارداتی در این کشور خواهند بود.
ایران که در زمینه های بسیاری مانند: تولید محصولات غذایی، تولید لوازم خانگی و صنعتی، پرورش دام و طیور، خودرو و… به خودکفایی رسیده است، می‌تواند در تفاهم با طرف عراقی گام در مسیر ایجاد و توسعه شهرک های صنعتی در راستای تولیدات مشترک بگذارند. همکاری با ایران در این زمینه از جهاتی مانند قرابت های فرهنگی جامعه دو کشور، همسویی سیاسی و امنیتی و نیز اهداف مشترک می‌تواند برای طرف عراقی نیز نسبت به طرف‌های رقیب نیز دارای ارجحیت باشد. برای تولیدکننده ایرانی نیز به جهت اقتصادی تولید در کشور مقصد دارای صرفه اقتصادی زیادی است که البته این مهم نیازمند حمایت دو کشور از سرمایه‌گذاران خواهد بود.
نکته مهم در این زمینه به جهت جمعیت‌شناسی، مد نظر قرار دادن نسل جوان و آماده کار در عراق است. در این کشور بازه سنی صفر تا ۱۵ سال ۲۷ درصد، بازه سنی ۱۵ تا ۶۵ سال حدود ۶۵ درصد و افراد بالای ۶۴ سال تنها ۳ درصد جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند. این به معنای جامعه جوان، آماده کار و با انگیزه‌ای است که می‌تواند کمک زیادی به بهبود تولید در این کشور بکند. علاوه بر آن در زمینه تسهیل اقدامات اقتصادی در عراق و ظرفیت نهفته عراقی‌های محصل در ایران را نباید از نظر دور داشت. در حال حاضر بخش قابل توجهی از دانشجویان خارجی در ایران را عراقی‌هایی تشکیل می دهند که ضمن فراگیری دانش در مراکز آموزشی ایران، با فرهنگ، منش و زبان ایران آشنایی پیدا کرده و ظرفیت بسیار مناسبی برای همکاری با شرکت‌های ایرانی برای آغاز تولیدات مشترک در عراق خواهند بود.
مختصر اینکه روند افزایشی صادرات محصولات ایران به بازار عراق را نباید پدیده‌ای دائمی و خدشه‌ناپذیر دانست. تا زمانی که اولا با رقبای ترک و عرب در آن عرصه در حال رقابت هستیم و دوم جای پای ثابت و قابل اعتمادی برای تولید این محصولات در کشور مقصد پیدا نکرده‌ایم، باید منتظر جایگزین شدن محصولات مشابه توسط رقبا و نیز ربودن گوی تولید مشترک توسط دیگر صادر کنندگان به عراق باشیم.
