در جهانی که با بحران‌های زیست‌محیطی، گرمایش جهانی، آلودگی هوا و کاهش منابع فسیلی مواجه است، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نه‌تنها یک انتخاب بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. در این میان، یکی از منابع مهم و ارزشمند انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی زیست‌توده (بیوماس جامد و بیوگاز) است که نقش قابل‌توجهی در سبد انرژی کشورها ایفا می‌کند. نمودار ارائه‌شده، سیر تحولی سهم تولید انرژی‌های تجدیدپذیر از نوع بیوماس جامد و بیوگاز را از سال 1394 تا 1403 در کشور نشان می‌دهد که نکات بسیار مهمی در آن نهفته است.
تحلیل روند آماری انرژی‌های زیستی (1394 تا 1403)
بر اساس داده‌های نمودار، سهم تولید انرژی‌های تجدیدپذیر زیستی از مقدار 0.35 درصد در سال 1394 شروع شده و با نوساناتی همراه بوده است. در برخی سال‌ها مانند 1395 تا 1397 شاهد کاهش تدریجی سهم تا 0.27 درصد هستیم، که می‌تواند نتیجه کاهش سرمایه‌گذاری، ضعف سیاست‌گذاری یا نبود حمایت‌های زیرساختی باشد.
اما از سال 1398 به بعد، روندی نسبتاً صعودی مشاهده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که سهم تولید از این منابع به 0.32 درصد در سال 1398 و سپس به 0.40 درصد در سال 1400 افزایش یافته و نهایتاً در سال 1401 به اوج خود یعنی 0.47 درصد رسیده است. این رشد می‌تواند نشان‌دهنده تمرکز سیاست‌گذاران بر توسعه منابع پایدار و افزایش آگاهی عمومی از مزایای انرژی پاک باشد.
در سال 1402 کمی کاهش به 0.36 درصد را شاهد هستیم، اما مجدد در سال 1403 به 0.42 درصد بازمی‌گردد که نشان‌دهنده پایایی نسبی و پایداری مسیر توسعه این نوع انرژی در کشور است.
انرژی‌های زیستی؛ ظرفیت مغفول و پربازده
بیوماس جامد و بیوگاز، منابعی هستند که قابلیت تولید از پسماندهای کشاورزی، دامی، خانگی و صنعتی را دارند. این منابع نه‌تنها در کاهش زباله و آلودگی‌های زیست‌محیطی مؤثرند بلکه با ایجاد چرخه‌های اقتصادی در مناطق روستایی و کم‌برخوردار، می‌توانند اشتغال‌زایی پایدار و ارزش افزوده‌ای قابل توجه ایجاد کنند.
کشوری مانند ایران، با توجه به وسعت بالای فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و همچنین تولید بالای پسماندهای شهری، دارای پتانسیل عظیمی برای بهره‌برداری از بیوماس و بیوگاز است. این منابع می‌توانند به تأمین برق و حرارت در مقیاس‌های کوچک و متوسط کمک کنند، به‌ویژه در نواحی دورافتاده‌ای که اتصال به شبکه سراسری دشوار و پرهزینه است.
ابعاد اقتصادی انرژی‌های زیستی
از منظر اقتصادی، توسعه این نوع انرژی به‌معنای کاهش وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی، کنترل قیمت‌های انرژی، کاهش هزینه‌های زیست‌محیطی، و توسعه فناوری‌های بومی است. سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های زیستی باعث افزایش بهره‌وری منابع و بهینه‌سازی استفاده از ضایعات می‌شود که ارزش اقتصادی بالایی دارد.
مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد که هر واحد سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند بیش از دو برابر سرمایه‌گذاری مشابه در انرژی‌های فسیلی، اشتغال ایجاد کند. این موضوع به‌ویژه در کشورهایی با نرخ بیکاری بالا بسیار حائز اهمیت است.
سیاست‌گذاری و آینده‌نگری
برای تداوم روند رو به رشد مشاهده‌شده در نمودار و عبور از نوساناتی که در سال‌های مختلف وجود داشته، لازم است سیاست‌های حمایتی مستمر، نظام‌های تشویقی و تسهیل‌گری برای بخش خصوصی و نهادهای پژوهشی فراهم شود. ایجاد بازارهای پایدار برای خرید تضمینی برق تولیدی از انرژی‌های زیستی، ارائه وام‌های کم‌بهره برای احداث نیروگاه‌های زیست‌توده، و آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی از اقدامات ضروری در این مسیر است.
همچنین تدوین نقشه راه ملی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر با تأکید بر منابع بومی نظیر بیوماس، می‌تواند به‌عنوان سندی راهبردی، توسعه متوازن و هماهنگ این حوزه را تضمین کند.
داده‌های ارائه‌شده در نمودار گویای آن است که هرگاه اراده‌ای جدی و هماهنگ برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر وجود داشته، رشد قابل‌توجهی حاصل شده است. انرژی‌های زیستی، به‌ویژه بیوماس جامد و بیوگاز، می‌توانند یکی از ارکان مهم امنیت انرژی، اقتصاد سبز و حفاظت از محیط‌زیست در ایران باشند. آینده‌نگری علمی، سیاست‌گذاری هوشمندانه، و سرمایه‌گذاری پایدار، کلیدهای موفقیت در این حوزه خواهند بود.
اکنون زمان آن فرارسیده که انرژی پاک، نه‌تنها به‌عنوان یک گزینه جایگزین، بلکه به‌عنوان محور اصلی توسعه پایدار کشور در نظر گرفته شود.
