تقویت گروه بریکس و حرکت آن در جهت ایجاد سازِکارهای غیردلاری، تهدیدی جدی برای منافع آمریکا محسوب می‌شود و اندیشکده‌های این کشور را به موضع گیری واداشته است. در اوایل سال جاری، سه کشور از پنج کشور شمال آفریقا یعنی تونس، الجزایر و مصر، برای پیوستن به بریکس درخواست دادند. در نهایت، بریکس الجزایر و تونس را به عنوان اعضای جدید نپذیرفت. اما، پیوستن مصر و ابراز تمایل الجزایر و تونس نشان می‌دهد که کشورهای شمال آفریقا می‌توانند به حامیان سیاست‌های دلارزدایی در بریکس تبدیل شوند. به دلیل گروه‌بندی و توافق‌های تجاری منطقه‌ای موجود، تلاش هماهنگ برای دلارزدایی در شمال آفریقا تهدیدی مهم برای منافع ایالات متحده در منطقه و قاره آفریقا به‌طور کلی است. از همین روی، سیاستگذاران ایالات متحده باید این طوفان مالی در شمال آفریقا را به رسمیت شناخته و به آن پاسخ دهند.
اقدامات احتمالی بریکس در مقابله با دلار و سوئیفت
گسترش بریکس تا کنون به چند دلیل محدود بوده است، اما تهدیدی بلندمدت برای هژمونی دلار محسوب می‌شود. در این گروه تلاش می‌شود تا جایگزین دیگری برای دلار به عنوان ارز ذخیره ترجیحی جهان معرفی و در نتیجه نفوذ ایالات متحده بر سیستم مالی جهانی کاهش یابد. هر گونه تلاش هماهنگ دلارزدایی، به ویژه در قبال رنمینبی چین، توانایی ایالات متحده را برای ایجاد کسری‌های بزرگ کاهش و نرخ بهره بدهی‌های انباشته را نسبتاً پایین نگه می‌دارد. به طور معمول، دلارزدایی به معنای دور شدن از دلار آمریکا به نفع پول ملی است. کشورهایی که در پی کنترل بر سیاست‌های پولی و ارزی، بازپس گیری حق مالکیت و کاهش ریسک ارز در سیستم مالی و سایر بخش‌ها هستند، سیاست‌های دلارزدایی را با درجات مختلفی از موفقیت آغاز کرده‌اند.
با این حال، هدف بریکس افزایش استفاده از ارزهای ملی نیست، بلکه جایگزینی دلار آمریکا با «R۵»، حروف اول واحد پول پنج کشور موسس بریکس، یا ارزهای دیجیتال چندجانبه بانک مرکزی (CBDC) به عنوان ارز جهانی جدید و زیربنای امور مالی بین المللی است. در مجموع، چین و بریکس از دلارزدایی به عنوان یک سلاح اقتصادی برای کاهش نفوذ ایالات متحده در سیستم مالی جهانی استفاده می‌کنند. علاوه بر این، دلارزدایی می‌تواند اثربخشی رژیم‌های تحریمی ایالات متحده را، تضعیف کند. این تحریم‌ها متکی به سیستم مالی سوئیفت است که بانک‌های جهان جهت برقراری ارتباط امن با یکدیگر از آن استفاده می‌کنند. با این حال، تغییر به یک CBDC چندجانبه، می‌تواند سوئیفت را منسوخ کند.
سرمایه‌گذاری بریکس روی اتحادهای تجاری منطقه‌ای
هنگامی که بریکس اعضای خود را در ماه اوت گسترش داد، بیشتر توجهات به اقتصاد داخلی شش عضو جدید آرژانتین، اتیوپی، مصر، ایران، عربستان و امارات معطوف شد. با این حال، ارزش واقعی گسترش BRICS صرفاً در گنجاندن کشورهای تولیدکننده نفت نیست، بلکه اهمیت آن در عضویت گروه‌های تجاری مختلف است. پنج کشور اصلی بریکس همه جزو پیشگامان ترتیبات تجاری منطقه‌ای هستند؛ چین در مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای، هند در انجمن همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا، روسیه در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای مشترک المنافع، برزیل در بازار مشترک جنوبی و آفریقای جنوبی در اتحادیه گمرکی آفریقای جنوبی. بنابراین اگر بریکس با موفقیت R۵ را به بازار عرضه کند، این تهدید وجود دارد که گروه‌های تجاری این کشورها نیز مجبور به پذیرش R۵ شوند.
توسعه بریکس به منظور کاهش نفوذ ایالات متحده در سیستم مالی جهانی و البته افزایش نفوذ خود است. با این حال، با بررسی دقیق‌تر، رد دو کشور شمال آفریقا منطقی است. برای نمونه، اقتصاد تونس به دلیل دهه‌ها مخارج ناپایدار بخش عمومی، مدیریت ضعیف مالی و شوک‌های اقتصادی جهانی مانند همه‌گیری کووید-۱۹ و جنگ در اوکراین، در مسیر فروپاشی قرار دارد. البته بریکس می‌تواند بر دلارزدایی الجزایر و تونس از طریق مصر در داخل اتحادهای تجاری موجود تأثیر بگذارد. همچنین بریکس از طریق مصر، امارات و عربستان، به منطقه تجارت آزاد بزرگ عربی (GAFTA) و بازار مشترک آفریقای شرقی و جنوبی دسترسی خواهد داشت. در مجموع، شبکه گسترش یافته بریکس با بهره‌گیری از ارتباطات سازمان‌های تجاری، تقریبا نود کشور را تحت تاثیر قرار دهد.
همچنین ایجاد یک ارز دیجیتال جایگزین، مانند CBDC، باعث افزایش تراکنش‌های مالی خارج از سیستم سوئیفت این کشورها می‌شود و با دور زدن سوئیفت می‌توانند تاثیر تحریم‌های مالی و اقتصادی را کاهش دهند. از همین روی، این امر گزینه‌ای جذاب برای کشورهای تحریم‌شده آمریکا مانند روسیه، ایران و کره شمالی است. البته، چین قبلاً رقیب سوئیفت، سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی (CIPS)، را راه اندازی کرده است. این مکانیسم تسویه بر پایه رنمینبی به سرعت گسترش و تقریبا ۱۱۹ شرکت کننده مستقیم و ۱۳۰۴ غیرمستقیم در سراسر جهان را دربر می‌گیرد. برای چین، استفاده گسترده از CBDCها نیز یک گام موقتی در راستای دلارزدایی است.
منافع چین در شمال آفریقا
در سال‌های اخیر، چین با انتشار رنمینبی دیجیتال تلاش کرده که دلارزدایی را جذاب‌تر کند. با این حال، پذیرش RMB دیجیتال در خارج از چین کند بوده و کشورهایی مانند روسیه و هند نیز CBDCهای خود را راه‌اندازی می‌کنند. برای کشورهای عضو بریکس، تلاش مشترک برای ایجاد ارز دیجیتال تأثیر بیشتری بر سیستم مالی جهانی خواهد داشت، پنج کشور اصلی بریکس ۳۱.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را بر اساس برابری قدرت خرید به خود اختصاص می‌دهند. این رقم با گنجاندن شش کشور جدید بریکس افزایش یافته و در نهایت مجموعاً بیش از مجموع کشورهای G۷ (۳۰.۷ درصد) خواهد بود. نقش چین در شمال آفریقا اغلب به ادغام منطقه در طرح کمربند و جاده (BRI) تقلیل می‌یابد، که عمدتاً یک پروژه سرمایه گذاری زیرساختی است. با این حال، منافع چین در شمال آفریقا فراتر از زیرساخت‌ها بوده و شامل تلاش جهانی بسیار بزرگتر برای تضعیف نفوذ ایالات متحده در سیستم مالی سنتی می‌شود. در ماه اکتبر، مصر برای اولین بار اوراق قرضه به یوآن چین منتشر و در ماه آوریل اعلام کرد که قاهره در حال بررسی واردات گندم به روپیه و رنمینبی است. همچنین، بانک روسیه پوند مصر را در فهرست ارزها برای تعیین نرخ مبادله روزانه در برابر روبل قرار داده است.
چرا مسئولان واشنگتن باید دلارزدایی را جدی بگیرند؟
در مجموع، اقدامات صورت گرفته در راستای دلارزدایی توسط بریکس باید سیاستگذاران ایالات متحده را نگران کند. جالب این است که متحدان سنتی ایالات متحده، مانند مصر، عربستان و امارات، در حال واکاوی راه‌هایی برای دلارزدایی هستند و پکن به پیشبرد این روند به آنها کمک می‌کند. نمونه اخیر چنین همکاری‌هایی پروژه موسوم به «mBridge» است که براساس آن بانک‌های چین، هنگ کنگ، تایلند و امارات به همراه بانک تسویه حساب‌های بین المللی، پلت‌فرم CBDC را برای تسهیل قابلیت همکاری و اتصال ایجاد کرده‌اند. اگر mBridge بتواند با موفقیت عرضه شود، نشان دهنده ارائه CBDC چندجانبه بوده که بریکس برای مقابله با نفوذ ایالات متحده در سیستم مالی جهانی راه اندازی می‌کند. اقدامات بریکس برای دلارزدایی باید باعث نگرانی سیاستگذاران ایالات متحده شود. حرکت هماهنگ توسط چندین بلوک تجاری خارج از سیستم مالی سوئیفت، آسیب مهمی به رژیم تحریم‌های موجود ایالات متحده خواهد بود و عملاً یک ابزار مهم سیاست خارجی را حذف می‌کند. با این وجود، دولت ایالات متحده تلاشی برای مقابله با طرح های دلارزدایی چین و روسیه ندارد و تلاش‌ها برای جلوگیری از دلارزدایی در ایالت‌ها، نماینده تجاری ایالات متحده و سایر سازمان‌ها پراکنده است. تا کنون، کنگره قانونی را در این زمینه تصویب نکرده تا به طور مستقیم به این مشکل رسیدگی کند. بنابراین ایالات متحده برای مقابله با تهدید دلارزدایی، نیاز به یک فرآیند بین سازمانی با حمایت مقامات قانونی دارد.
