سیدمرتضی آل سیدغفور – پژوهشگر اقتصادی | استان همدان، با پیشینه‌ای چند هزار ساله، مزیت‌های طبیعی و تاریخی چشمگیر، موقعیت ژئوپولیتیک ویژه و ظرفیت‌های کم‌نظیر در بخش‌های گردشگری، کشاورزی و خدمات، از جمله مناطق دارای پتانسیل بالای توسعه اقتصادی پایدار در کشور محسوب می‌شود. این استان در غرب ایران واقع شده و با وجود مساحت محدود خود، می‌تواند به یکی از محورهای راهبردی توسعه در حوزه‌های توریسم، صادرات خدمات سلامت، نوسازی کشاورزی و صنایع تبدیلی غذایی تبدیل شود.
همدان از منظر اقتصاد منطقه‌ای، پیوندی عمیق با سرمایه‌های فرهنگی و طبیعی دارد. سال‌هاست که گردشگری داخلی و خارجی یکی از منابع مهم تقاضای خدمات در استان است؛ از ظرفیت‌های طبیعی مانند غار علی‌صدر گرفته تا عناصر میراث فرهنگی نظیر آرامگاه بوعلی‌سینا و باباطاهر، از بازار سنتی همدان تا جاذبه‌های اکوتوریسم در شهرستان‌هایی چون تویسرکان و نهاوند. با این حال، سهم فعلی همدان از اقتصاد گردشگری کشور بسیار کمتر از ظرفیت بالقوه آن است. این استان توان آن را دارد که از یک مقصد فصلی، به یک قطب پایدار در زنجیره ارزش گردشگری ایران ارتقا یابد.
چگونه موقعیت ژئوپولیتیک همدان، آن را به مقصدی جذاب برای گردشگری درمانی تبدیل می‌کند؟
موقعیت جغرافیایی همدان و نزدیکی به بازارهای هدف در غرب کشور و کشورهای همسایه، مزیت رقابتی مهمی در توسعه گردشگری سلامت ایجاد کرده است. در حال حاضر نیز، همدان در حوزه خدمات درمانی، به‌ویژه در زمینه‌هایی چون چشم‌پزشکی و درمان‌های تخصصی، پذیرای بیماران از استان‌های غربی و کشورهای مجاور از جمله عراق و اقلیم کردستان است. توسعه زیرساخت‌های سلامت‌محور، اقامتگاه‌های مناسب، کلینیک‌های تخصصی، تسهیل خدمات بیماران خارجی و طراحی برنامه‌های بازاریابی منطقه‌ای می‌تواند این بخش را به یکی از پیشران‌های ارزآور و اشتغال‌زا برای استان تبدیل کند.
فرض کنید بیماری از اربیل یا بغداد، برای دریافت خدمات درمانی در حوزه چشم یا دندان‌پزشکی، یا حتی برای چکاپ جامع و جراحی‌های تخصصی به همدان سفر کند و پس از درمان، چند روزی در فضای اکوتوریستی گنج‌نامه یا غار علی‌صدر اقامت داشته باشد. این یعنی خلق زنجیره‌ای از ارزش اقتصادی در پیوند حوزه سلامت و گردشگری، یعنی افزایش درآمد ارزی، ارتقای بهره‌وری زیرساخت‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی و بالفعل‌سازی یکی از مزیت‌های راهبردی استان.
بار دیگر به حوزه گردشگری بازمی‌گردیم؛ مزیت نسبی واقعی همدان.
همدان از معدود استان‌های کشور با تنوع اقلیمی چهارفصل است. در تابستان، مقصدی خنک برای فرار از گرما و در زمستان، مستعد توسعه ورزش‌های زمستانی و جذب گردشگران سردسیری است. اما این تنوع اقلیمی هنوز به یک مزیت رقابتی بالفعل در اقتصاد گردشگری تبدیل نشده است. توسعه زیرساخت‌های اقامتی و تفریحی، سرمایه‌گذاری در برندینگ گردشگری، فعال‌سازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی، ساخت هتل، طراحی مسیرهای گردشگری سلامت و فرهنگی، توسعه تورهای بین‌المللی و برگزاری رویدادهای تقویمی، از جمله اقدامات ضروری برای بهره‌برداری اقتصادی از این ظرفیت‌ها به شمار می‌رود.
تبدیل همدان به قطب صادرات کشاورزی؛ از تولید سنتی تا فرآوری و بسته‌بندی محصولات
در کنار این‌همه، نباید از کشاورزی همدان غافل شد. استان همدان با آنکه از نظر مساحت تنها در جایگاه ۲۳ کشور قرار دارد، اما در جدول بارندگی رتبه یازدهم را دارد؛ یعنی به نسبت بسیاری از استان‌های بزرگ‌تر، از وضعیت اقلیمی بهتری برخوردار است. در سال ۱۴۰۰، همدان توانست با تولید ۲۳ هزار میلیارد تومان ارزش افزوده در حوزه کشاورزی، به رتبه سیزدهم کشور برسد. این یعنی با وجود محدودیت‌های مساحتی، عملکرد خوبی داشته است. اما آیا این کفایت می‌کند؟ پاسخ روشن است: خیر.
ظرفیت‌های اقلیمی، جغرافیایی و فنی استان، بسیار بیشتر از این‌هاست. هنوز در بسیاری از مزارع استان، کشت سنتی حاکم است؛ سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا تحت فشار به اندازه کافی گسترش نیافته‌اند و تنوع محصولات محدود است. حال آنکه، با توجه به نزدیکی به بازارهای صادراتی در غرب کشور و زیرساخت‌های موجود، همدان می‌تواند با تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بالا و ایجاد زنجیره‌های ارزش افزوده، به یک قطب صادرات محصولات کشاورزی تبدیل شود. اگر در کنار تولید، به بسته‌بندی، برندینگ و فرآوری نیز پرداخته شود، ارزآوری آن چند برابر خواهد شد.
چرا سهم پایین همدان از ارزش افزوده صنعتی نیازمند بازنگری در سیاست‌گذاری است؟
از سوی دیگر، استان همدان به رغم سابقه تاریخی و جمعیت تحصیل‌کرده، در حوزه صنعت هنوز راه زیادی در پیش دارد. در سال ۱۴۰۰، ارزش افزوده بخش صنعت در استان تنها ۱۷ هزار میلیارد تومان بوده و این استان را در رتبه ۲۳ کشور قرار داده است. جایگاهی که با پتانسیل‌های آن همخوانی ندارد. این یعنی بسیاری از محصولات کشاورزی یا مواد اولیه‌ای که می‌توانند در داخل استان فرآوری شوند، هنوز به‌صورت خام یا نیمه‌خام عرضه می‌شوند و فرصت‌های شغلی و درآمدی به راحتی از دست می‌رود.
همدان بیش از ۱۰ شهرک صنعتی کوچک و بزرگ دارد. زیرساخت‌های اولیه تا حدودی فراهم است. تنها چیزی که نیاز دارد، برنامه‌ریزی هدفمند، نگاه توسعه‌محور و جذب سرمایه‌گذاری است. فرآوری سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، انگور، گیاهان دارویی و حتی راه‌اندازی صنایع بسته‌بندی و غذایی در این استان، می‌تواند علاوه بر ایجاد شغل، همدان را به یکی از قطب‌های صادراتی غرب کشور تبدیل کند. نزدیکی به مرزهای عراق، دسترسی به بازار ۴۰ میلیونی این کشور و نیاز آن‌ها به محصولات غذایی بسته‌بندی‌شده، فرصتی بی‌نظیر برای صنعتی‌سازی محصولات کشاورزی همدان فراهم کرده است.
همدان، مقصد آینده‌نگر سرمایه‌گذاران در حوزه‌های کشاورزی، صنعت و گردشگری سلامت
بگذارید این نکته را تکرار کنیم: همدان می‌تواند قطب گردشگری، توریسم درمانی، کشاورزی مدرن و صادرات‌محور غرب کشور شود. این نه یک شعار، بلکه یک امکان واقعی است. این استان نه‌تنها جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دارد، بلکه نیروی انسانی تحصیل‌کرده، زیرساخت‌های نسبی، شهرک‌های صنعتی، و موقعیتی جغرافیایی کم‌نظیر دارد. فقط کافی است که برنامه‌ریزی درست انجام شود.
درصورتی که لوازم فعالیت تولیدی و خدماتی مهیا و همکاری‌های منطقه‌ای این استان با مبادی ورود توریسم از کشورهای همسایه فعال شوند، همدان دیگر فقط یک مقصد تابستانی برای مسافران داخلی نخواهد بود، بلکه به یک نشان ملی و منطقه‌ای در حوزه گردشگری، درمان، کشاورزی و صادرات خدمات تبدیل خواهد شد.
