نفت ایران در دو راهی تحریم و دیپلماسی؛ بازی بزرگ در بازار انرژی
(تحلیلی بر وضعیت نفت ایران و اثری که بر ارز می‌گذارد)
با آغاز سال ۲۰۲۵، نفت ایران وارد چالش‌های جدیدی شده است. در این باره چین و هند، به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتریان نفت ایران، نقش کلیدی در تقویت صادرات این کشور ایفا خواهند کرد؛ زیرا طبق گزارش‌های اعلامی و تحلیلی اندیشکده‌ها، عمده صادرات و ارزآوری از محل نفت متعلق به این دو کشور است. اگرچه افزایش صادرات نفت ایران در پایان دسامبر ۲۰۲۴، می‌تواند نشان‌دهنده توانایی این کشور در تطبیق با چالش‌های بازار و حفظ جایگاه خود در عرصه بین‌المللی باشد اما اکنون با طرح بحث تحریم‌های نفتی دولت ترامپ و کاهش 40 درصدی واردات نفتی چین از ایران، می‌تواند رگه‌هایی از اخلال در ارزآوری از این باب را طرح بکند.
وضعیت صادرات نفت ایران
در سال جدید، ایران امیدوار است که با گسترش همکاری‌ها و بهبود استراتژی‌های صادراتی، سهم بیشتری از بازارهای جهانی را به دست آورد و نقش خود به‌عنوان یکی از تامین‌کنندگان کلیدی انرژی در جهان را تقویت کند. تحریم‌های نفتی طی سال‌های اخیر ایران را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است. این محدودیت‌ها که با هدف کاهش توان مالی کشور اعمال شده، افت فروش نفت و دشواری در بازگشت منابع مالی حاصل از آن را به دنبال داشته است. براساس گزارش تارنمای S&P Global Commodity Insights، ایران در ماه نوامبر ۲۰۲۴، به‌طور متوسط ۳میلیون و ۲۰۰هزار بشکه در روز نفت خام تولید کرده و این در حالی است که این کشور به دنبال افزایش ظرفیت تولید خود به میزان ۲۰۰هزار بشکه در روز تا مارس ۲۰۲۵ و ۴۰۰هزار بشکه در روز در سال آینده ایرانی است. پس از انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا، تحلیلگران به‌ویژه در Commodity Insights، پیش‌بینی‌های خود برای تولید نفت ایران در سال ۲۰۲۵ را به‌طور میانگین ۱۵۰هزار بشکه در روز کاهش داده‌اند. با‌این‌حال، این تحلیلگران اظهار کرده‌اند که تحریم‌های احتمالی ترامپ اثرات مشابهی همچون تحریم‌های سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ بر تولید نفت ایران نخواهند داشت، زمانی که تولید نفت ایران از ۳.۸میلیون بشکه در روز به ۲.۱میلیون بشکه در روز کاهش یافت.
تحریم نفتی ایران و ترامپ
به گفته عبدالله باباخانی، تحلیلگر انرژی مستقر در فرانکفورت، اعمال تحریم بر تمامی بخش‌های نفتی ایران برای ترامپ دشوار خواهد بود. وی افزود که ترامپ ممکن است بتواند تحریم‌هایی را بر بخشی از نفت ایران اعمال کند، چراکه چین و به‌طور نسبی کشورهای حاشیه خلیج فارس، همکاری زیادی با ترامپ نخواهند داشت. از سوی دیگر، ایران تاکید دارد که اهداف خود برای افزایش ظرفیت تولید نفت همچنان قابل‌دستیابی است و وزیر نفت ایران، اعلام کرده افزایش ظرفیت تولید نفت ایران هیچ ارتباطی با تحریم‌ها ندارد. براساس گزارش‌ها، ظرفیت تولید نفت ایران در تاریخ ۲۱ ماه اوت ۲۰۲۴ به ۳میلیون و ۵۰۰هزار بشکه در روز رسید و تا دسامبر ۲۰۲۴ این رقم به ۳میلیون و ۶۰۰هزار بشکه در روز افزایش یافت.
میدان آزادگان؛ یک ابزار نجات بخش
یکی از گزینه‌های ایران برای افزایش تولید، میدان نفتی آزادگان است که با انجام تعمیرات و نگهداری، ظرفیت تولید آن می‌تواند تا ۳۰درصد افزایش یابد و به ۲۰۰هزار بشکه در روز در سال آینده برسد. همچنین، توسعه موفقیت‌آمیز فاز دوم میدان آزادگان می‌تواند تولید را از ۴۰۰هزار بشکه در روز به ۶۰۰هزار بشکه در روز در سال آینده افزایش دهد. عبدالله باباخانی همچنین اشاره کرد که ایران در حال حاضر تقریبا در حال تولید در ظرفیت کامل خود است و هیچ ظرفیت آزاد قابل‌توجهی برای تولید بیشتر ندارد اما می‌تواند ظرفیت تولیدی نزدیک به ۲۰۰هزار بشکه در روز تا پایان بهار آینده ایجاد کند و ممکن است تا پایان سال آینده بین ۱۵۰هزار تا ۲۰۰هزار بشکه دیگر نیز به حجم تولید خود بیفزاید. در ماه‌های اخیر، تولیدکنندگان در میادین نفتی کارون، آغاجاری و گچساران نیز افزایش‌هایی در تولید گزارش کرده‌اند. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، حمید باورد، اعلام کرده که تولید نفت ایران در ۳ماه گذشته بین ۷۰هزار تا ۱۰۰هزار بشکه در روز افزایش یافته است. همچنین رئیس‌کل بانک مرکزی ایران، محمدرضا فرزین، تاکید دارد که شایعاتی مبنی بر کاهش خرید نفت چین از ایران صحت ندارد. «تمامی این شایعات دروغ بوده است. هم تولید نفت و هم سرمایه‌گذاری در حال افزایش است.» واندانا هاری، مدیرعامل شرکت مشاوره‌ای Vanda Insights، نیز اعلام کرد که ترامپ ممکن است با افزایش تحریم‌ها، ایران را به میز مذاکرات در مسائل ژئوپلیتیک نزدیک‌تر کند. این تحلیل‌ها نشان‌دهنده چالش‌ها و فرصتی است که ایران برای حفظ و افزایش تولید نفت خود در مواجهه با محدودیت‌ها دارد.
دیپلماسی نفتی
در این شرایط، دیپلماسی نفتی و همکاری با کشورهای بزرگ مصرف‌کننده، همچنان به‌عنوان راهبردهای اصلی ایران برای پیشبرد اهداف تولید نفت و افزایش صادرات آن به شمار می‌آید. حضور فعال در سازمان‌های بین‌المللی مانند اوپک و اوپک‌پلاس، تقویت روابط دوجانبه با کشورهای بزرگ مصرف‌کننده نفت نظیر چین و هند، و بهره‌برداری از ظرفیت‌های منطقه‌ای از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند جایگاه ایران را در بازار جهانی تثبیت کنند. همکاری با اوپک و اوپک‌پلاس به ایران امکان می‌دهد در تعیین سیاست‌های تولید و قیمت‌گذاری نفت مشارکت کرده و تاثیرگذاری خود را در بازارهای جهانی حفظ کند. توافق‌نامه‌های بلندمدت مانند قرارداد ۲۵ساله با چین و توسعه پروژه‌های پالایشگاهی مشترک با هند، می‌توانند صادرات نفت ایران را پایدار نگه دارند. همچنین کشورهای همسایه نظیر عراق و ترکیه به‌عنوان مسیرهای مهم انتقال نفت و گاز، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای گسترش تعاملات نفتی ایران فراهم می‌کنند.
تقویت زیرساخت‌های صنعت نفت؛ کلید افزایش درآمد و ارزآوری در بلندمدت
در کنار تعاملات بین‌المللی، اصلاحات داخلی در حوزه صنعت نفت و اقتصاد کشور نیز ضروری است. تقویت زیرساخت‌های صنعت نفت، بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند آسیب‌پذیری ایران در برابر تحریم‌ها را کاهش دهند. همچنین تنوع‌بخشی به منابع درآمدی از طریق توسعه صادرات غیرنفتی، می‌تواند ثبات بیشتری برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.
تعامل سازنده با جامعه بین‌المللی، همراه با اصلاحات داخلی و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی نفتی، می‌تواند محدودیت‌های فعلی را کاهش داده و به ایران کمک کند تا جایگاه خود را در بازار جهانی نفت حفظ کند. این رویکرد نه‌تنها فشارهای تحریم‌ها را کاهش، بلکه زمینه را برای آینده‌ای پایدارتر و مطمئن‌تر در صنعت نفت ایران فراهم می‌کند.
