معین قرابی تهرانی_پژوهشگر اقتصادی | نسل آینده، یعنی کسانی که اکنون در رحم هستند یا در دوران کودکی به‌سر می‌برند، وارث تصمیمات ما خواهند بود.
نسل آینده و عدالت بین نسلی: سرمایه‌گذاری امروز، امید فردا
در دنیای پیچیده و در حال تحول امروز، مفاهیمی مانند عدالت بین نسلی بیش از همیشه اهمیت یافته‌اند. نسل آینده، یعنی کسانی که اکنون در رحم هستند یا در دوران کودکی به‌سر می‌برند، وارث تصمیمات ما خواهند بود. آیا منابع طبیعی و مالی، فرصت‌های اقتصادی و سلامت محیط‌زیست برای آن‌ها تأمین شده؟ اگر ما به‌درستی سرمایه‌گذاری بین نسلی انجام دهیم، آینده‌ی روشن‌تری برای همه رقم خواهد خورد.
چرا عدالت بین نسلی اهمیت دارد؟
• برابری فرصت‌ها: کودکان امروز باید از شرایطی برابر با نسل فعلی برخوردار شوند؛ مسأله‌ای که در دهه‌های اخیر در سیاست‌گذاری و اقتصاد توسعه‌ای بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
• پایداری اقتصادی و محیطی: مصرف بی‌رویه منابع طبیعی و تولید بالای گازهای گلخانه‌ای، بدون کنترل، بار سنگینی بر دوش نسل‌های آینده می‌گذارد.
داده‌های اقتصادی که امیدبخش‌اند
برای نشان دادن چشم‌انداز مثبت، نگاهی داریم به چند آمار و شاخص اقتصادی:
1. تحصیل و آموزش
در کشورهای در حال توسعه، نرخ ثبت‌نام کودکان در آموزش پایه در سال ۲۰۲۰ به حدود ۹۰٪ رسید که پیشرفتی قابل توجه نسبت به نیم قرن گذشته است.
2. سلامت و امید به زندگی
امید به زندگی در بسیاری از کشورها(حتی در مناطق کمتر برخوردار) طی دهه‌های اخیر بیش از ۵ سال افزایش یافته است.
3. سرمایه‌گذاری عمومی و زیرساخت‌ها
بسیاری از دولت‌ها در سال‌های اخیر سهم بیشتری از بودجه خود را به پروژه‌هایی با اهداف بلندمدت اختصاص داده‌اند؛ برای مثال، نیمی از کشورهای OECD بیش از ۱۰٪ از بودجه عمومی را صرف آموزش و زیرساخت سبز کرده‌اند.
این ارقام نشان می‌دهند که تلاش‌های امروز، به‌تدریج به‌ثمر می‌نشینند و به بهبود وضعیت نسل‌های آینده کمک می‌کنند.
چگونه عدالت بین نسلی را تقویت کنیم؟
۱. سیاست‌گذاری اثرگذار و بلندمدت
سیاست‌های اقتصادی و زیست‌محیطی باید فراتر از دوره‌های چهار ساله رای‌گیری و انتخابات نگریسته شوند. پایبندی به اهدافی چون کاهش انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰ یا افزایش سرمایه‌گذاری در آموزش‌های پایه تا سال ۲۰۳۰، راه‌هایی است که کشورها برای تضمین آینده‌ای عادلانه برای همه انتخاب کرده‌اند.
۲. توسعه زیرساخت‌های پایدار
زیرساخت‌هایی مانند انرژی خورشیدی، حمل‌ونقل پاک، و کشاورزی هوشمند، ضمن فراهم کردن خدمات با کیفیت، مصرف منابع را کاهش می‌دهند و محیط زیست را حفظ می‌کنند. طبق گزارش بانک جهانی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در دهه گذشته بیش از ۲ برابر شده؛ به‌طوری‌که اکنون نیمی از انرژی تولیدی در برخی کشورها از منابع پاک تأمین می‌شود.
۳. سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌ها
آموزش نه‌تنها کیفیت زندگی را بالا می‌برد بلکه نسل آینده را برای چالش‌های پیش‌رو آماده‌تر می‌کند. طبق گزارش یونسکو، بودجه جهانی آموزش در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۲٪ تولید ناخالص داخلی بود، اما این رقم تا سال ۲۰۲۳ به حدود 15 الی 16 درصد رسیده است.
۴. مشارکت جامعه و آگاه‌سازی
به اشتراک‌گذاری مفاهیمی مانند عدالت بین نسلی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود شهروندان(به‌ویژه نسل جوان) به‌صورت فعال در تصمیم‌گیری‌ها دخیل شوند. کمپین‌هایی مانند (سبز برای فردا) یا (تحصیل برای زندگی) نمونه‌هایی موفق از تأثیرگذاری جمعی‌اند.
نسل آینده و عدالت بین‌نسلی در ایران: سرمایه‌گذاری امروز، امید به فردا
1. سرمایه انسانی و امید به زندگی
• امید به زندگی در ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۷.۶۵ سال بوده که نسبت به دوره‌های قبلی، افزایشی ملایم ولی مستمر را نشان می‌دهد.
• جمعیت سالمند (۶۰ سال به بالا) نیز افزایش نشان داده است: از ۱۰.۲٪ در سال ۱۳۹۵ به ۱۲.۴٪ در سال ۱۴۰۳ رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۰ به بیش از ۲۵٪ برسد. این روند تأکیدی است بر اهمیت سرمایه‌گذاری بلندمدت در حوزه‌های سلامت و تأمین اجتماعی (دو رکن عدالت بین‌نسلی).
2. آموزش، سرمایه‌گذاری و عدالت دسترسی
• دولت ایران حدود ۵٪ از تولید ناخالص داخلی و حدود ۲۰٪ از هزینه‌های عمومی را به آموزش اختصاص می‌دهد (رقمی که در میان کشورهای در حال توسعه نسبتا بالاست). نزدیک به نیمی از این بودجه برای آموزش متوسطه، و حدود ۲۱٪ برای آموزش عالی صرف می‌شود.
• شاخص سرمایه انسانی (Human Capital Index) برای کودکی که پیش از پاندمی در ایران به دنیا آمده، نشان می‌دهد فقط ۵۹٪ از ظرفیت بالقوه‌اش (با درنظر گرفتن آموزش و سلامت کامل) محقق می‌شود. این رقم، حالا بالاتر از میانگین منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (۵۶٪) است.
3. اثرات عدالت بین‌نسلی بر رشد اقتصادی
تحلیلی اقتصادسنجی روی مدل رشد ایران نشان داده اگر سیاست‌گذاری به عدالت بین‌نسلی متعهد باشد (مثلاً ارجحیت زمانی یا نرخ تنزیل اجتماعی را کاهش دهد) سرانه تولید بیش از ۵.۶٪، مصرف ۲.۲٪ و پس‌انداز ۲.۴٪ رشد خواهند کرد. این یافته‌ها نشان می‌دهند عدالت بین نسلی نه فقط مسئله عدالت اخلاقی، بلکه ابزاری برای رونق اقتصادی پایدار است.
4. انرژی پاک و سلامت، دو فاکتور کلیدی برای آینده بهتر
مطالعات نشان می‌دهند مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایشی در هزینه‌های سلامت (هر دو با ضرایب مثبت) توانسته‌اند امید به زندگی را در ایران ارتقا دهند. این یعنی اگر امروز سرمایه‌گذاری‌های مؤثر در سلامت و محیط‌زیست انجام شود، نسل آینده شانس بیشتری برای زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر دارد.
5. عدالت آموزشی در پرتو منابع و عملکرد
گزارشی از( HRMI ابتکار اندازه‌گیری حقوق بشر) نشان می‌دهد ایران در تحقق حق آموزش، با در نظر گرفتن سطح درآمد، ۹۱٪ از آنچه می‌تواند انجام دهد را محقق کرده است؛ برای آموزش ابتدایی حدود ۹۹.۲٪ و برای متوسطه ۸۲.۹٪ . این شکاف نشان می‌دهد در حالی که دسترسی به آموزش ابتدایی تقریباً تأمین است، نیاز به تقویت آموزش متوسطه همچنان باقی است.
6. زیرساخت آموزشی در مناطق محروم
بنیاد برکت در ایران تاکنون حدود ۴٬۶۳۵ مدرسه در مناطق محروم ساخته یا به صورت دائمی فعال کرده است؛ همچنین ۵۰۰ پروژه آبرسانی را نیز اجرا کرده که تأثیر غیرمستقیم ولی شگرفی بر عدالت بین‌نسلی و ارتقای فرصت نسل‌های آینده دارد.
در نهایت، نسل آینده ( کودکان امروز و نوزادان آینده) شایسته‌ی این هستند که از هوایی پاک، آموزش کیفی، فرصت‌های اقتصادی و عدالت اجتماعی بهره‌مند باشند. با سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری روی آموزش و زیرساخت پایدار، و مشارکت اجتماعی، می‌توان این آرزو را محقق کرد.
به‌یاد داشته باشیم: عدالت بین نسلی فقط یک شعار نیست؛ سرمایه‌گذاری هوشمندانه امروز است برای لبخند نسلی که هنوز چشم به جهان نگشوده. آینده روشن است، اگر دست به دست هم بدهیم؛ یک نسل در آینده، بابت آنچه امروز کرده‌ایم، از ما سپاسگزار خواهد بود.
