تلاش عراق برای جایگزینی تامین انرژی ایران

علیرغم اینکه عراق دومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک و دارای ذخایر گاز طبیعی قابل توجهی است، به دلیل دهه‌ها جنگ، اشغال، ناامنی، درگیری‌های داخلی و کمبود سرمایه‌گذاری خارجی، برای تامین انرژی پایدار تلاش کرده است.

یک آسیب‌پذیری کلیدی، وابستگی شدید آن به واردات گاز و برق ایران است که ناشی از عدم تعادل شدید در تولید و مصرف داخلی است. در حال حاضر، تقریباً 80 درصد از تولید برق عراق به گاز طبیعی وابسته است و این کشور را به شدت به واردات ایران برای حفظ شبکه برق خود وابسته کرده است.

در جولای 2022، عراق قراردادی پنج ساله با ایران برای واردات 400 مگاوات برق امضا کرد. در مارس 2024 توافق دیگری برای افزایش واردات گاز ایران به 50 میلیون متر مکعب در روز به ارزش سالانه حدود 6 میلیارد دلار منعقد شد. اما اجرای این توافقنامه ها با چالش های مهمی مواجه است.

بحران انرژی ایران و اثرات موجی آن

ایران خود با یک عدم تعادل انرژی بی سابقه دست و پنجه نرم می کند. افت مکرر فشار گاز و قطع برق، کارخانه های صنعتی را مجبور کرده است که به سوخت مازوت سوزان، سوختی با کیفیت پایین و بسیار آلاینده روی بیاورند.

دولت ایران در تلاش برای مدیریت تقاضای انرژی خانوارها به تعطیلی صنایع، مراکز تولیدی، دانشگاه ها، مدارس، ادارات و بانک ها در روزهای سرد متوسل شده است. از قضا، علیرغم داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان (17 درصد کل ذخایر جهانی) و 9.54 درصد از ذخایر نفت جهان، ایران مجبور به واردات گاز از ترکمنستان و روسیه شده است.

بحران انرژی ایران پیامدهای مستقیمی بر صادرات برق این کشور داشته است. با توجه به سوخت 85 درصدی نیروگاه های ایران از گاز، هرگونه کمبود منجر به کاهش قابل توجه تولید برق می شود. در تابستان 2024، ایران با 14000 مگاوات کسری برق مواجه شد که نگرانی‌هایی را در مورد توانایی این کشور برای حفظ صادرات به ترکیه، ارمنستان، عراق، افغانستان و پاکستان ایجاد کرد.

در 10 ژوئیه 2023، نخست وزیر عراق، محمد شیعه السودانی، یک نشست اضطراری برای بررسی گزینه های جایگزین برای گاز ایران تشکیل داد. این امر پس از تعلیق ناگهانی صادرات ایران رخ داد که نیروگاه‌های برق در المنصوریه، بغداد و صدر را مجبور به کاهش یا توقف عملیات کرد و تقریباً 5000 مگاوات برق از دست رفته عراق را به همراه داشت.

تا 17 اکتبر 2024، این کمبود به 7000 مگاوات افزایش یافت و در دسامبر، عراق 6000 مگاوات دیگر را به دلیل توقف عرضه ایران از دست داد. وضعیت ماه گذشته زمانی که ایران صادرات گاز خود را برای چند روز متوقف کرد و به کاهش یک سوم تولید برق عراق منجر شد، بدتر شد.

چالش بزرگ دیگر از بازگرداندن کمپین «فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران ناشی می‌شود. تحریم‌ها مدت‌هاست که پرداخت‌های عراق برای واردات برق و گاز از ایران را پیچیده کرده است و این موضوع اکنون به مرحله بحرانی رسیده است.

در 4 فوریه، دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، یک یادداشت ریاست جمهوری امنیت ملی را امضا کرد که عملاً استراتژی تحریم های قبلی دولت او را احیا کرد. هدف اصلی کاهش صادرات نفت ایران به‌ویژه به چین و پایان دادن به برخی معافیت‌ها مانند معافیت‌های بندر چابهار است که ایران را به دریای عمان متصل می‌کند و همچنین کاهش صادرات انرژی ایران به عراق.

در واقع پس از خروج یکجانبه ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ماه می 2018 در اولین دوره ریاست جمهوری وی، لابی هندی موفق شد بندر چابهار را از تحریم های آمریکا معاف کند و دولت عراق نیز توانست معافیت سالانه واردات گاز و برق از ایران را تمدید کند. اما اکنون واضح است که رویکرد سیاست واشنگتن در دولت دوم ترامپ سخت‌تر شده است.

همانطور که سخنگوی رسمی وزارت برق عراق اخیرا اعلام کرد:

معافیت تحریم‌های آمریکا برای واردات گاز ایران در 8 مارس 2025 در حالی پایان می‌یابد که عرضه (گاز) ایران به بغداد و منطقه مرکزی اساسا متوقف شده و در نتیجه تاکنون 8000 مگاوات برق از بین رفته است.

وی همچنین از اظهارات خود انصراف داد و گفت: «وزارت برق تاکنون هیچ اطلاعیه‌ای از آمریکا مبنی بر توقف واردات گاز ایران دریافت نکرده است و این احتمال وجود دارد که دولت عراق بتواند معافیت جدیدی دریافت کند. اگر تمدید نشود، ممکن است برنامه‌هایی داشته باشیم.»

در حالی که عراق همچنان به تمدید معافیت امیدوار است، از دست دادن بالقوه انرژی ایران می تواند به طور قابل توجهی بر شبکه آن تأثیر بگذارد. هری استپانیان، کارشناس انرژی هشدار داده است که بدون جایگزینی فوری، عراق ممکن است با خاموشی های شدید و ناآرامی های احتمالی، به ویژه در جنوب مواجه شود.

هشدارهای اولیه برای تابستان آینده قبلاً از سوی دولت صادر شده است که نشان‌دهنده زمان‌های چالش‌برانگیز در پیش است. به‌ویژه که ایران نمی‌تواند حجم توافق شده حدود 50 تا 55 میلیون متر مکعب در روز را به عراق برساند. بحران برق می‌تواند چشم‌انداز سیاسی عراق را بی‌ثبات کند – موضوعی که ایالات متحده باید آن را در نظر بگیرد. جنوب.”

از سوی دیگر، جمال کوچر، یک قانونگذار عراقی از کمیته مالی، به TNA می گوید:

اقدامات ایالات متحده پیامدهای منفی و مثبت خواهد داشت. سوال اصلی این است که چگونه عراق می تواند گاز ایران را جایگزین کند. کارشناسان باید به این موضوع بپردازند. با این حال، این اقدامات ممکن است به نرخ مبادله دینار در برابر دلار آسیب نرساند و در صورت همسویی بیشتر دولت با دولت ترامپ، می تواند به نفع عراق باشد. با این حال، عراق از مشکل نقدینگی نقدی رنج می برد که هیچ راه حل ساده ای در چشم نیست.»

استراتژی عراق برای کاهش وابستگی به ایران

در این میان، بغداد پروژه های متعددی را برای تنوع بخشیدن به واردات انرژی و افزایش تولید داخلی آغاز کرده است. یکی از گام‌های مهم تضمین واردات گاز از ترکمنستان بوده است که عراق در اکتبر گذشته توافقنامه‌ای برای واردات 20 میلیون متر مکعب گاز در روز با آن امضا کرد.

توافق جدید برای عراق، پس از اختلالات ایران به دلیل بدهی های پرداخت نشده و عوارض تحریم های آمریکا، حیاتی است. زیاد فاضل، وزیر برق عراق گفت: «این گاز از طریق سیستم خط لوله ایران تحت یک قرارداد مبادله ای که توسط شرکت انرژی لاکس استون مستقر در دبی تسهیل می شود، منتقل خواهد شد.».

توسعه قابل توجه دیگر، طرح عراق برای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) است. دولت در حال ساخت یک پایانه واردات LNG در بندر بزرگ فاو در جنوب با ظرفیت ذخیره سازی 300000 متر مکعب است. در حالی که هیچ جزئیات رسمی در مورد اینکه چه کسی ال ان جی را تامین می کند ارائه نشده است، تحلیلگران انتظار دارند LNG قطر نقشی ایفا کند، زیرا عراق قبلا LNG قطر را در سال 2022 در نظر گرفته بود.

عراق برای کاهش بیشتر وابستگی به انرژی ایران، شبکه برق خود را به ترکیه متصل کرده است. در 21 جولای 2024، یک خط انتقال 115 کیلومتری جدید افتتاح شد که 300 مگاوات را به مناطق شمالی از جمله موصل، نینوا، صلاح الدین و کرکوک می رساند.

علاوه بر این، عراق در تلاش است تا شبکه برق خود را با شورای همکاری خلیج فارس (GCC) یکپارچه کند. این پروژه شامل یک خط انتقال از ایستگاه الوفرا کویت به ایستگاه الفاو عراق در بصره با 77 کیلومتر گسترش از گذرگاه مرزی صفوان است.

افزایش تولید گاز داخلی یکی دیگر از ابتکارات کلیدی است. عراق شعله ور شدن گاز از میادین نفتی را به میزان قابل توجهی کاهش داده است و آن را از 47 درصد در سال 2021 به 33 درصد در سال 2024 کاهش داده است و هدف آن رسیدن به 20 درصد تا سال 2025 است.

انتظار می‌رود قرارداد 27 میلیارد دلاری با TotalEnergies، 600 میلیون فوت مکعب (حدود 17 میلیون متر مکعب) در روز به تولید داخلی و مهار شعله‌ورزی اضافه کند.

در کنار این، عراق ظرفیت تولید برق خود را افزایش می دهد. دولت قصد دارد با توسعه نیروگاه های بخار و گاز، 35000 مگاوات برق بیافزاید. انتظار می رود افزایش سرمایه گذاری در نیروگاه های برق آبی و سیکل ترکیبی وابستگی به واردات گاز را کاهش دهد و از تولید برق پایدار حمایت کند.

نقشه انرژی جدید برای عراق؟

بر اساس این ابتکارات، عراق قصد دارد واردات گاز از ایران را تا سال 2028 متوقف کند. نخست وزیر سودانی مدعی است که تصمیم برای توقف واردات ایران تحت تأثیر فشارهای سیاسی خارجی نیست.

با این حال، در صورت موفقیت، انتقال عراق نه تنها ایران را از یک بازار صادراتی مهم محروم می کند، بلکه بغداد را به ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس نزدیکتر می کند. با وجود این که بغداد تصمیمات خود را تغییر می دهد، قابل توجه است که این شرکای جدید مدت هاست به دنبال پاکسازی عراق از نفوذ ایران بوده اند.

در حالی که چالش ها باقی مانده است، تلاش های عراق برای تامین منابع انرژی جایگزین، تغییری قاطع در وابستگی های انرژی منطقه ای آن را نشان می دهد. موفقیت این انتقال مشخص خواهد کرد که آیا عراق می تواند سرانجام پس از دهه ها اتکا به همسایه شرقی خود به ثبات انرژی دست یابد.