رشد اقتصادی همواره یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش پویایی و تاب‌آوری اقتصاد یک کشور است. بررسی روند رشد اقتصادی ایران در بازه‌ی زمانی ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که اقتصاد کشور علی‌رغم چالش‌های فراوان داخلی و خارجی، توانسته در مقاطعی از این دهه عملکردی تحسین‌برانگیز از خود نشان دهد و از دوره‌های رکود عبور کند.
در سال ۱۳۹۳، رشد اقتصادی ایران با ثبت عدد ۱.۴ درصد، نشان از عبور تدریجی از رکود عمیق دوره‌ی پیشین داشت. این عدد گرچه در نگاه اول متوسط به نظر می‌رسد، اما در شرایط تحریم‌های فزاینده و محدودیت‌های شدید صادرات نفت، نشانه‌ای از به حرکت درآمدن چرخ اقتصاد بود.
اما سال ۱۳۹۴ با رشد منفی ۱ درصد، یادآور فشارهای مزمن ساختاری و اثرگذاری دیرهنگام توافق برجام بر بخش واقعی اقتصاد بود. با این حال، نقطه‌ی عطف در سال ۱۳۹۵ رخ داد؛ جایی که اقتصاد ایران با جهشی خیره‌کننده و رشد ۱۳.۱ درصدی، یکی از سریع‌ترین رشدهای اقتصادی تاریخ معاصر خود را تجربه کرد. این رشد عمدتاً ناشی از افزایش صادرات نفت، بازگشت تدریجی سرمایه خارجی و احیای بخش انرژی بود.
سال ۱۳۹۶ نیز با رشد ۶.۱ درصدی، تأییدی بود بر اینکه رشد ۱۳۹۵ تنها جهشی موقت نبوده، بلکه بهبود نسبی در سیاست‌گذاری کلان و ثبات نسبی اقتصادی، دست‌کم تا پیش از بازگشت تحریم‌ها، در حال وقوع بود.
از سال ۱۳۹۷، با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های نفتی و بانکی، اقتصاد ایران وارد دوره‌ای دشوار شد. رشد منفی ۴.۵ درصدی در سال ۱۳۹۷ و سپس منفی ۵.۱ درصدی در سال ۱۳۹۸، انعکاسی از ضربات خارجی به اقتصاد ایران بود. با این وجود، نکته‌ی مهم در این دوران آن است که بخش بزرگی از افت رشد نه به دلیل ناکارآمدی داخلی، بلکه ناشی از شوک‌های برون‌زا بوده است.
در سال ۱۳۹۹ با وجود تداوم تحریم‌ها و بحران همه‌گیری کرونا، رشد اقتصادی تنها منفی ۰.۹ درصد ثبت شد که این خود نشان‌دهنده قدرت تطبیق اقتصاد با شرایط بحرانی بود. از این سال به بعد، ایران وارد فاز احیای تدریجی شد. سال ۱۴۰۰ با رشد ۳.۷ درصد، نشان از بازگشت آرام اعتماد به بخش تولید و سرمایه‌گذاری داشت. در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، رشد اقتصادی به ترتیب ۳.۶ و ۴.۶ درصد بود؛ اعدادی که در قیاس با میانگین رشد جهانی و شرایط تحریمی ایران، کاملاً قابل دفاع و حتی فراتر از انتظار هستند.
در نهایت، در سال ۱۴۰۳، رشد اقتصادی ۳ درصدی ثبت شد که اگرچه نسبت به سال پیشین کمتر است، اما باز هم نشانه‌ای از پایداری رشد در سطحی مثبت و قابل اتکا محسوب می‌شود.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
اگر از منظر سیاست‌گذاری اقتصادی به این دوره نگاه کنیم، می‌توان گفت اقتصاد ایران در فاصله ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳ سه ویژگی برجسته داشته است:
-
تاب‌آوری ساختاری: حتی در شرایط تحریم و بحران جهانی، اقتصاد ایران هیچ‌گاه فروپاشی تجربه نکرد و مسیر بازیابی را ادامه داد.
-
ظرفیت رشد بالا: سال‌هایی مانند ۱۳۹۵ و ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که در صورت رفع موانع بیرونی و اتخاذ سیاست‌های درست، اقتصاد ایران پتانسیل جهش‌های بزرگ را دارد.
-
تغییر ترکیب رشد: با کاهش وابستگی به نفت در سال‌های پایانی دهه، ترکیب رشد اقتصادی به سمت بخش‌های صنعتی، کشاورزی و خدمات تغییر کرده که خود نویدبخش پایداری بیشتر است.
بی‌تردید، چالش‌هایی همچنان بر سر راه اقتصاد ایران وجود دارد. اما روند طی‌شده در این دهه نشان می‌دهد که با اصلاح ساختارهای داخلی، تقویت دیپلماسی اقتصادی و اتکای بیشتر به ظرفیت‌های بومی، می‌توان چشم‌اندازی روشن برای دهه آینده متصور بود.
