تجارت دوجانبه ایران با عمان؛ فرصت‌ها، ظرفیت‌ها و مسیر توسعه

معین قرابی تهرانی – کارشناس اقتصادی | روابط اقتصادی ایران و عمان در سال‌های اخیر به ویژه پس از گسترش تعاملات دیپلماتیک و نقش بی طرفانه عمان در سیاست منطقه‌ای، شاهد رشد محسوسی بوده است. این موضوعی است که در ادامه گزارش، بااستفاده از ریزجزئیات آورده شده ، به آن پرداخته‌ شده است.  این روابط نه تنها به دلیل نزدیکی جغرافیایی و دسترسی دریایی از طریق تنگه هرمز اهمیت بالایی دارد، بلکه از نظر مکمل بودن سبدهای صادراتی و وارداتی دوکشور نیز قابل توجه است. براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، حجم تجارت دوجانبه ایران و عمان در سال 1402 شمسی(2023 میلادی) به حدود 2.300 میلیارد دلار رسید که از این میزان صادرات ایران به عمان حدود 1.5 میلیارد دلار و واردات از عمان حدود 800 میلیون دلار بوده است. این آمار نشان می‌دهد که تراز تجاری ایران با عمان به طور قابل توجهی مثبت است. البته این نکته قابل ذکر است که ظرفیت افزایش نیز دارد. در این گزارش سعی شده است به تجارت ایران با عمان پرداخته شود تا با بررسی شرایط دوکشور ظرفیت‌های عملی موجود را برای افزایش تراز تجاری برای ایران سنجید.

کالاهای صادراتی ایران به عمان

براساس گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، کشور ایران کالاهای صادراتی متنوعی به عمان داشته است. مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به عمان شامل  محصولات پتروشیمی(مانند پلی اتیلن و قیر)، مصالح ساختمانی(نظیر سیمان، کاشی و سرامیک)، مواد غذایی(مانند سیب، خرما و خشکبار)و ماشین آلات و تجهیزات صنعتی سبک است. این در حالی است که در مقابل، ایران از عمان محصولاتی همچون فراورده‌های دریایی و شیلاتی، تجهیزات صنعتی، قطعات یدکی و ماشین آلات و همچنین برخی مواد اولیه شیمیایی و معدنی وارد کرده است.

باتوجه به عضویت عمان در اتحادیه عرب و توافقنامه‌های تجارت آزاد باکشورهای شورای همکاری خلیج فارس(GCC)، توسعه تجارت با عمان می‌تواند به عنوان دروازه‌ای برای ورود کالاهای ایرانی به بازارهای خلیج فارس، شرق آفریقا و شبه قاره هند عمل کند.همچنین روابط بانکی و حمل و نقل دریایی میان دوکشور در حال توسعه است و می‌تواند موانع سنتی تجارت را کاهش دهد. البته این نکته قابل ذکر است که روابط بانکی و حمل و نقل دریایی بین دوکشور در حال توسعه است و می‌تواند موانع سنتی تجارت را کاهش دهد. دولت چهاردهم نیز در راستای اقدامات انجام شده در این راستا، سعی دارد تا فرصت‌های گسترش صادرات غیرنفتی ایران به عمان و الزامات آن را افزایش دهد.

شرکای تجاری عمان

5 شرکت شریک تجاری اصلی عمان معمولا شامل کشورهایی هستند که بیشترین تبادل تجاری(صادرات و واردات) را با این کشور دارند. براساس داده‌های اخیر(تا سال 2023)، 5 شریک تجاری برتر عمان عبارت‌اند از:

امارات متحده عربی(واردات کالاهای مصرفی، مواد غذایی و تجهیزات صنعتی)- چین(واردکننده اصلی نفت و گاز از عمان و صادرکننده کالاهای الکترونیکی، ماشین‌آلات و منسوجات) – هند(شریک مهم در بخش انرژی (صادرات نفت و گاز عمان) و واردات غلات، مواد غذایی، و داروها)- عربستان صعودی(همسایه منطقه‌ای با روابط اقتصادی گسترده به‌ویژه در حوزه انرژی و صنایع وابسته) – ایالات متحده(شریکی در بخش فناوری، صنایع دفاعی، و مواد شیمیایی. عمان با آمریکا توافقنامه تجارت آزاد نیز دارد).

صادرات و مقاصد اصلی تجاری عمان

مجموع صادرات عمان در سال 2023 حدود 59 میلیارد دلار بوده است. مهم‌ترین کالاهای صادراتی عبارت اند از: سوخت‌های معدنی و نفتی که شامل نفت خام، گاز طبیعی و فراورده‌های نفتی است( حدود 49.6 میلیارد دلار که چیزی در حدود 76.2 درصد از کل صادرات است.) – آهن و فولاد( 3 میلیارد دلار) مواد شیمیایی آلی(2.61 میلیارد دلار) – کودهای شیمیایی( 2.58 میلیارد دلار) محصولات پلاستیکی( 1.8 میلیارد دلار) – سنگ معدن، سرباره و خاکستر(1.11 میلیارد دلار) – آلومینیوم( 1.08 میلیارد دلار).

باتوجه به اینکه این کالاها مقاصد اصلی صادراتی عمان در سال 2023 شامل کشورهای چین(30.2 میلیارد دلار)، هند(4.5 میلیارد دلار) ، عربستان صعودی(3.64 میلیارد دلار) ، امارات متحده عربی( 3.49 میلیارد دلار) و آفریقای جنوبی(2.57 میلیارد دلار) بوده است.

این اتفاق در حالی رخ داد که در سال 2023، کالاهایی به ارزش تقریبی 38.78 میلیارد دلار واردات داشته است. از جمله مهمترین کالاهای وارداتی عمان شامل سوخت‌های معدنی و نفتی(9.28 میلیارد دلار) ، ماشین آلات و تجهیزات صنعتی(3.62 میلیارد دلار)، وسایل نقلیه غیر از راه آهن(3.22 میلیارد دلار)، تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی( 2.3 میلیارد دلار)، آهن و فولاد(1.63 میلیارد دلار) مواد شیمیایی آلی( 1.48 میلیارد دلار) ، سنگ معدن و خاکستر(1.45 میلیارد دلار)، محصولات پلاستیکی( 990 میلیون دلار)،  محصولات لبنی و تخم مرغ و محصولات مشابه(764.58 میلیون دلار) و محصولات دارویی( 670.29 میلیون دلار ) است.

کشورهای اصلی صادرکننده به عمان در سال 2023 نیز شامل  امارات متحده عربی(10.2 میلیارد دلار شامل 26 درصد از کل واردات)، عربستان صعودی(4.79 میلیارد دلار شامل 12.3 درصد ) ، چین(2.82 میلیارد دلار شامل 7.29 درصد)، هند(2.77 میلیارد دلار شامل 7.16 درصد) و قطر(2.15 میلیارد دلار شامل 5.55 درصد) بوده است.

تجارت ایران با عمان

بررسی داده‌های منتشر شده توسط گمرک، روند تجارت ایران با کشور عمان در سال‌های 1400 تا 1403 نشان‌دهنده رشد تدریجی و پیوسته در روابط تجاری بین دو کشور است.  به طوری  که در سال 1400 این عدد، 1.47 بوده است و  در سال 1403 به 2.66 رسیده است. این رشد بیانگر افزایش دیپلماتیک و تقاضای بازار کشور عمان برای کالاهای ایرانی یا بهبود زیرساخت‌های تجاری و حمل و نقل میان دو کشور است.  این اتفاق در حالی رخ داده است که روند واردات کشور از عمان از 1.16 در سال 1400 به 1.06 در سال 1403 رسید که روند نزولی کمی داشته است. این روند نزولی می‌تواند به دلایل مختلف از جمله خودکفایی بیشتر در برخی از بخش‌ها یا تغییر سیاست‌های وارداتی باشد.  البته قابل ذکر است در سال 1401 این نسبت به 1.34 رسید و با افزایش محسوس همراه بوده است. افزایش صادرات به عمان باتوجه به ظرفیت‌های بالقوه‌ای که این کشور از خود داشته است، می‌تواند به بهبود تراز تجاری کشور کمک شایانی کند. نسبت صادرات به کل تجارت نیز روندی افزایشی داشته است. از 42.78 درصد در سال 1400 به 56.30 درصد در سال 1403، که این موضوع بیانگر افزایش سهم صادراتی ایران در کل روابط تجاری با کشور عمان است. البته نسبت واردات به کل تجارت نیز از 57.21 درصد در سال 1400 به 43.69 درصد در سال 1403 کاهش سافته است.  در جدول ذیل، تجارت ایران با عمان(صادرات و واردات) و البته کل صادرات و واردات ایران به کشورهای مختلف را در 4 سال اخیر نشان می‌دهد(اعداد به دلار است). به عبارتی جدولی کامل شامل اطلاعات صادرات، واردات، کل مبادلات تجاری و نسبت‌های صادرات به کل و واردات به کل است.

کشور ایران می‌تواند در راستای معاهده‌های بین المللی که کشور عمان دارد و ارتباط بهتر با کشورهای حوزه خلیج فارس، ارتباط محکمی با این کشورها برقرار کند. همین امر سبب می‌شود تا کشور بتواند به بهبود ترازتجاری غیرنفتی  و مثبت شدن ترازتجاری کل کمک کند. این اتفاق نیز با افزایش صادرات و کاهش واردات و بهبود نسبت‌های تجاری به نفع ایران نشان می‌دهد که سیاست‌های تجاری اخیر در زمینه همکاری باکشورهای همسایه مانند عمان اثر بخش بوده است. دولت سیزدهم باافزایش صادرات محصولات توانست گام بلندی در این راستا بردارد. البته لازم به ذکر است صادرات و روابط کشور نیز در این دولت باکشور عمان بهبود داشته است. دولت چهاردهم نیز در ادامه همین روابط سعی کرده است بتواند به تداوم این تجارت کمک کند. امید است دولت چهاردهم بتواند با ادامه روندهای گذشته، روابط باهمسایگان خود را برای دستیابی به صادرات بیشتر بهبود دهد. از جمله کشورهای که در این مسیر برای ایران بسیار مهم است، کشور عمان است که هم به دلیل همسایگی و هم به دلیل شرایط ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک، ایران می‌تواند از جایگاه جهانی عمان برای سود بردن از ارتباط بهتر خود استفاده نماید. درس از روابط با عمان می‌تواند پایه‌ای مناسب برای افزایش سرمایه‌گذاری مشترک، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و گسترش روابط اقتصادی در آینده باشد.