ناترازی انرژی و اهمیت آن
ناترازی انرژی، به وضعیتی گفته می‌شود که در آن میزان تولید انرژی به ویژه برق، کمتراز میزان تقاضا برای آن باشد. ناترازی انرژی یکی از چالش‌های اساسی و عمده ای است که بسیاری از کشورها با آن مواجه‌اند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. این عدم تعادل میتواند به دلایل مختلفی از جمله افزایش مصرف، کاهش تولید، سرمایه‌گذاری ناکافی در بخش انرژی و عوامل فصلی رخ دهد. ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، با چالش ناترازی انرژی به ویژه در بخش برق، مواجه است به طوری که مقام معظم رهبری نیز بارها نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند. این ناترازی میتواند منجر به خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده یا غیر منتظره، کاهش بهره‌وری صنایع، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش کیفیت زندگی شود. ناتراژی انرژی میتواند تاثیرات گسترده‌ای بر توسعه اقتصادی، امنیت ملی، پایداری زیست محیطی و کیفیت زندگی انسان‌ها داشته باشد. در دهه‌های اخیر، رشد سریع جمعیت، صنعتی شدن فزاینده، افزایش نیاز به انرژی‌های تجدیدپذیر و تغییرات اقلیمی، فشارهای زیادی بر سیستم‌های تامین انرژی وارد کرده‌اند. از سوی دیگر، محدودیت منابع فسیلی، نوسانات قیمت نفت و گاز و ناپایداری‌های ژئوپلیتیکی نیز به پیچیدگی‌های این مساله افزوده اند. کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به طور یکسان باچالش‌های مربوط به تامین پایدار انرژی مواجه هستند، اما هر یک باابعاد و مسائل خاص خود. ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان، نقش مهمی در بازار جهانی انرژی ایفا می‌کند، اما در عین حال با مشکلات قابل توجهی در مدیریت منابع انرژی خود دست و پنجه نرم می‌کند. ایران با دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز، به طور سنتی به این منابع به عنوان اصلی ترین منبع تامین انرژی اتکا کرده است. بااین حال، مصرف بالای انرژی در بخش‌های مختلف اقتصادی، رشد سریع جمعیت و عدم کارایی در مصرف انرژی باعث ایجاد ناترازی انرژی در عرضه و تقاضای انرژی شده است. سیاست‌های یارانه‌ای در حوزه انرژی که منجر به مصرف بی‌رویه و اتلاف منابع شده‌اند،نیز بر شدت این مسئله افزوده‌اند.
مقایسه مصرف برق در ایران و خاورمیانه و جهان
برای مقایسه مصرف برق در ایران، خاورمیانه و جهان به آمار و داده‌های معتبر نیاز داریم. در اینجا بااستفاده از منابعی مانند گزارش‌های آژانس بین المللی انرژی(IEA) و سازمان‌های ملی انرژی به بررسی و مقایسه مصرف برق پرداخته می‌شود. ایران یکی از بزرگترین مصرف کنندگان برق در خاورمیانه است. براساس گزارش‌های موجود، مصرف برق ایران به طور مداوم در حال افزایش است. در سال ۲۰۲۱، مصرف برق ایران حدود ۳۰۵ میلیارد کیلووات ساعت بوده است. این افزایش مصرف به دلایل مختلفی از جمله رشد جمعیت، توسعه صنعتی و استفاده گسترده از تجهیزات برقی خانگی رخ داده است. مصرف برق در خاورمیانه نیز درحال افزایش است. این منطقه به دلیل توسعه سریع اقتصادی و رشد جمعیت با افزایش قابل توجهی در تقاضای برق مواجه است. در سال ۲۰۲۱، مصرف برق خاورمیانه حدود ۱۳۰۰ میلیارد کیلو وات ساعت بوده است. کشورهای بزرگی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در میان بزرگترین مصرف کنندگان برق در این منطقه هستند. در سطح جهانی نیز مصرف برق در حال افزایش است. به ویژه در کشورهای درحال توسعه که رشد اقتصادی و بهبود استانداردهای زندگی باعث افزایش تقاضای برق شده است. براساس گزارش‌هایIEA، مصرف برق جهانی در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۶.۸۲۳ میلیارد کیلووات ساعت بوده است. کشورهای با اقتصاد بزرگ مانند چین، ایالات متحده و هند بیشترین سهم را در این مصرف دارند.
برای مقایسه دقیق‌تر، به داده‌های زیر توجه کنید:(داده‌ها برای سال ۲۰۲۱ است).
ایران:۳۰۵ میلیارد کیلووات ساعت
جهان:۲۶.۸۲۳ میلیارد کیلووات ساعت
خاورمیانه: ۱۳۰۰ میلیارد کیلو وات ساعت
از این آمارها می‌توان نتیجه گرفت که:
ایران به عنوان یکی از کشورهای بزرگ مصرف‌کننده برق در خاورمیانه سهم قابل توجهی در مصرف برق منطقه دارد. مصرف برق جهانی به مراتب بیشتر از مصرف برق در ایران و خاورمیانه است که نشان‌دهنده توسعه صنعتی و جمعیتی گسترده‌تر در سطح جهان است. مصرف برق خاورمیانه نسبت به جمعیت و سطح توسعه صنعتی منطقه نسبتاً بالا است، اما همچنان در مقایسه با مصرف جهانی کم‌تر است.
در شکل زیر، مقایسه‌ای تولید برق سرانه کشورهای خاورمیانه آورده شده است که طبق این نمودار کشور ایران در جایگاه مناسبی نسبت به همتایان و رقبای خود ندارد. البته این را می‌توان به قدیمی شدن فناوری‌های تولیدی در حوزه تولیدات برقی اشاره کرد.
