امروزه تمثیل اقتصاددانان از اقتصاد، اقتصادی به مثابه شبکه است. اقتصادی که در آن صنایع و بخش‌های عمومی و خصوصی در داخل وخارج در تعامل مستمر بایکدیگرند و زنجیره‌ای از ارزش‌ها را خلق می‌کنند. حیات این شبکه نیز وابسته به تزریق سرمایه، خلاقیت و نوآوری در آن است. به همین خاطر معمولا هر ساله نمایشگاه‌هایی با هدف بهبود روابط، جذب سرمایه و تامین مالی و بازطراحی یا جایابی اعضای این شبکه برگزار می‌شود. جمهوری اسلامی ایران با تجربه 5 دوره برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی، در سال 1403 شمسی یا 2024 میلادی، به دنبال برگزاری ششمین دوره این نمایشگاه تحت عنوان ایران‌اکسپو 2024 است. همانطور که گفته شد، نمایشگاه‌ها می‌توانند در حیات شبکه اقتصاد داخلی، منطقه‌ای و جهانی نقش محوری ایفا کنند و این مهم برای ایران اکسپو 2024 نیز مطرح است.
باتوجه به توان و قدرت مالی، چانه‌زنی‌های غیررسمی و امکان رقابت در بازار بنگاه‌های بزرگ‌مقیاس و مادر، به نظر می‌رسد اهمیت پررنگ‌تر شدن حضور بنگاه‌های صنعتی کوچک و متوسط وکسب‌وکارهای نوپا و دانش‌پایه در راستای بهبود چالش‌های اقتصادی، مالی و تجاری خود در این نمایشگاه، بیشتر از صنایع و شرکت‌های بزرگ‌مقیاس است. به همین خاطر می‌توان ناظر به بنگاه‌های کوچک و متوسط و حضور آن‌ها در این نمایشگاه یک سوال را مطرح کرد. ایران‌اکسپو چگونه می‌تواند فضای مساعد و مطلوبی را برای قرارگیری بنگاه‌ها و صنایع کوچک و متوسط ایرانی در شبکه اقتصادی ملی و فراملی ایجاد کند؟! تجربه بازیگران محوری در شبکه اقتصادی ملی و فراملی حاکی از اعمال راهبردها و سیاست‌های متنوعی در حمایت از شرکت‌های کوچک‌مقیاس و دانش‌پایه است. یکی از راهبردهای موفق، بازطراحی و اجرای هدفمند مکانیسم کنسرسیوم صادراتی است.
شمای کلی وضعیت صنایع کوچک و متوسط در اقتصاد ایران
قبل از طرح بحث پیرامون راهبرد مذکور، لازم است وضعیت فعلی صنایع کوچک و متوسط توصیف شود. مطابق آمار سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، حدودا 52هزار بنگاه صنعتی به بهره برداري رسيده در شهرك‌ها و نواحي صنعتي كل كشور مستقر هستند. به گفته رئیس سازمان مذکور، این حجم از بنگاه‌ها درواقع چیزی حدود 96 درصد از صنایع کشور برپایه تعداد تلقی می‌شوند. اما مطابق آمارهای رسمی، سهم ارزش افزوده صنایع کوچک و متوسط از کل صنعت 17 درصد است. این عدد بیانگر سهم تقریبا ناچیز از بازیگری این مجموعه‌ها در اقتصاد است و باتوجه به اینکه ارزش افزوده برمبنای تولید محصول نهایی طرح و تنظیم می‌شود؛ می‌توان گفت تمرکز این قبیل بنگاه‌ها در تامین محصولات و خدمات واسطه‌ای در داخل است.
کنسرسیوم صادراتی، دولت و ایران‌اکسپو
کنسرسیوم به بیان ساده حضور چند شرکت در یک ائتلاف در راستای فروش و تبلیغ خدمات و کالاهای خود در خارج از کشور و دسترسی به بازارهای فراملی است. کنسرسیوم نیازمند سرمایه انسانی خاصی نیست، سرمایه مالی کمتری از بنگاه را درگیر می‌کند و همه اعضا به صورت مستقل در تعامل بایکدیگرند. درکنار این اوصاف، بهنظر می‌رسد یک از را‌ه‌های کامیابی و تجربه موفق اقتصادهای درحال توسعه یا سرآمد در حوزه تامین زنجیره ارزش و بده‌بستان محصولات، به واسطه بهره‌مندی از این راهبرد است. فعالیت تجاری شرکت‌های نوپا و مجموعه‌های صنعتی کوچک مقیاس در کشورهای همسایه و هم‌قاره و در بازار جهانی نیازمند حمایت دولتی است. این امر نیز برپایه ادبیات اقتصاد می‌تواند منجر به خلق ارزش افزوده بیشتر در بخش صنعت یا صادرات محصولات واسطه‌ای یا نهایی شود. به واسطه این اتفاق، کارخانه‌ها به سطح مقیاس تولید خود دست پیدا می‌کنند و درنهایت این روند، کیک اقتصاد بزرگ‌تر خواهد شد.
اگرچه سازمان توسعه تجارت با طی مراحلی توانست آیین‌نامه‌ای با موضوع ایجاد و توسعه کنسرسیوم‌های صادراتی تهیه کند؛ اما دیدگاه فعالان و کارشناسان اقتصادی نسبت به اجرای این مهم در طی یک دهه اخیر، مثبت نبوده است. آن‌ها همواره از وجود چالش‌هایی نظیر ناهماهنگی نهادهای دولتی، تقنینی و قضایی، توسعه‌یافته نبودن برخی از فن‌آوری‌ها در صنایع، ایجاد نشدن یک فرهنگ عمومی در میان اهالی اقتصاد و مصرف‌کننده‌ها و اجرا نکردن برنامه‌ای در راستای برندسازی این جنس مجموعه‌ها در این زمینه یاد می‌کنند.
ایران‌اکسپو به عنوان ابتکار حکمرانان اقتصادی در قالب نمایشگاهی که در آن دو زنجیره B2B و B2C برقرار است؛ پاسخ مناسبی برای این قبیل چالش‌هاست. این نمایشگاه بستری مناسب در راستای هدفمندسازی شبکه شرکت‌های صنعتی کوچک مقیاس و نوپا و بازارسازی برای آن‌هاست. باتوجه به اینکه قریب به 3هزار تاجر داخلی و خارجی از یک سو و حدودا 700 شرکت دانش‌بنیان در کنار مجموعه‌های کوچک مقیاس و مادر از سویی دیگر در این نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند؛ می‌توان از این نمایشگاه به عنوان ظرفیتی آماده در ساخت یا بازطراحی کنسرسیوم‌ها یاد کرد. این جنس از نمایشگاه است که می‌تواند سه ضلع سرمایه‌گذار، نهاد حکمران وناظر و تولیدکننده را در هماهنگ‌ترین حالت کنار هم قرار دهد تا بتوانند زمینه تامین مالی، جذب سرمایه و فایننس و طراحی کمپین در راستای گفتمان‌سازی مقوله بازارهای بین‌المللی و قرارگیری در شبکه تولید و توزیع جهانی را ایجاد کند.
سهم صادرات بخش‌های عمده کالایی مطابق آمار سازمان توسعه تجارت، بیانگر غلبه صادراتی مجموعه‌های بزرگ‌مقیاس در حوزه پتروشیمی و معدنی است. باتوجه به اینکه خدمات و کالاهای تولیدی در حوزه کشاورزی، صنایع دستی و صنعت مجموعا حدودا 20 درصد از ارزش کالایی صادراتی ایران است؛ به کار‌گیری کنسرسیوم به بهانه شکل‌گیری این نمایشگاه و حضور شرکت‌های صنعتی و نوپا می‌تواند اندازه هرکدام از بخش‌های مذکور را بهبود ببخشد.
اجرای موفق کنسرسیوم‌های صادراتی در هند، ایتالیا، مراکش، دانمارک و برخی دیگر از کشورها بیانگر ظرفیت قابل توجه بنگاه‌های کوچک و متوسط در قرارگیری در شبکه اقتصاد فراملی است. نمایشگاه بین‌المللی ایران‌اکسپو ظرفیت تامل‌برانگیز حکمران اقتصادی ایران برای همه بنگاه‌ها خصوصا بنگاه‌های مورد توجه این یادداشت است. این نمایشگاه می‌تواند پاسخی سرراست و سریع به چالش‌های کنسرسیوم صادراتی در ایران باشد. چالشی که قریب به یک دهه از آن می‌گذرد. در شرایطی که اقتصاد به افزایش حضور نیروی آماده به کار و خلاق نیازمند است، بهبود نقش و جایگاه شرکت‌ها با در اختیار قرار دادن یک فرصت صادراتی، می‌تواند منفعت سه ضلع اساسی اقتصاد، بنگاه، سرمایه‌گذار و حکمران اقتصادی را تامین کند.
