معین قرابی تهرانی_پژوهشگر اقتصادی | اقتصاد اشتراکی در حمل‌ونقل شهری ایران، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، به‌عنوان یک راهکار نوین و کارآمد برای کاهش ترافیک، آلودگی هوا و هزینه‌های حمل‌ونقل در حال گسترش است. این مدل اقتصادی با استفاده از فناوری‌های دیجیتال و پلتفرم‌های آنلاین، امکان اشتراک‌گذاری خودرو، تاکسی‌های اینترنتی و خدمات مشابه را فراهم می‌کند. در این یادداشت، به تحلیل وضعیت فعلی، چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای توسعه اقتصاد اشتراکی در حمل‌ونقل شهری ایران پرداخته می‌شود.
وضعیت فعلی حمل‌ونقل شهری و اقتصاد اشتراکی در ایران
۱. حمل‌ونقل عمومی و وضعیت موجود
در حال حاضر، حمل‌ونقل عمومی در ایران با چالش‌های متعددی مواجه است. در تهران، روزانه حدود ۱۶ میلیون سفر با وسایل نقلیه انجام می‌شود که بیشتر آن‌ها با خودروهای شخصی است. متروی تهران با ۲۴۰ کیلومتر طول شبکه، روزانه بیش از ۳ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کند. علاوه بر این، سیستم اتوبوس‌رانی سریع‌السیر (BRT) با ۱۵۰ کیلومتر طول شبکه، روزانه ۱.۸ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کند.
۲. رشد خدمات حمل‌ونقل اشتراکی
خدمات حمل‌ونقل اشتراکی مانند اسنپ و تپسی در ایران رشد چشمگیری داشته‌اند. در فوریه ۲۰۲۵، اسنپ رکورد ۵.۸ میلیون سفر روزانه را ثبت کرد.
این خدمات به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، مشهد و اصفهان محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند و به‌عنوان جایگزینی برای خودروهای شخصی و تاکسی‌های سنتی مطرح شده‌اند.
چالش‌ها و موانع پیش‌روی اقتصاد اشتراکی در حمل‌ونقل شهری
۱. زیرساخت‌های ناکافی
با وجود توسعه شبکه مترو و BRT، هنوز زیرساخت‌های لازم برای حمل‌ونقل عمومی در بسیاری از شهرها وجود ندارد. برای مثال، در تهران، تنها ۱ کیلومتر جاده به ازای هر هزار نفر جمعیت وجود دارد که کمتر از میانگین ملی است.
۲. فرهنگ‌سازی و پذیرش عمومی
در برخی مناطق، فرهنگ استفاده از خدمات حمل‌ونقل اشتراکی هنوز جا نیفتاده است. برخی افراد به دلایل مختلف از جمله نگرانی‌های امنیتی و اجتماعی، تمایلی به استفاده از این خدمات ندارند.
۳. مشکلات اقتصادی و افزایش هزینه‌ها
افزایش نرخ کرایه تاکسی‌ها و هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، باعث کاهش قدرت خرید مردم و کاهش تمایل به استفاده از حمل‌ونقل عمومی شده است. برای مثال، در سال ۲۰۲۴، نرخ کرایه تاکسی‌ها ۴۵٪، بلیت مترو ۳۰٪ و بلیت اتوبوس ۲۱٪ افزایش یافت.
فرصت‌ها و مزایای اقتصاد اشتراکی در حمل‌ونقل شهری
۱. کاهش ترافیک و آلودگی هوا
استفاده از خدمات حمل‌ونقل اشتراکی می‌تواند به کاهش تعداد خودروهای شخصی در سطح شهر کمک کند و در نتیجه، ترافیک و آلودگی هوا را کاهش دهد.
۲. کاهش هزینه‌ها
با استفاده از خدمات اشتراکی، افراد می‌توانند هزینه‌های حمل‌ونقل خود را کاهش دهند. برای مثال، هزینه استفاده از تاکسی‌های اینترنتی معمولاً کمتر از تاکسی‌های سنتی است.
۳. اشتغال‌زایی
رشد خدمات حمل‌ونقل اشتراکی می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند. برای مثال، رانندگان تاکسی‌های اینترنتی می‌توانند به‌عنوان شغل دوم یا اصلی از این خدمات استفاده کنند.
راهکارهای توسعه اقتصاد اشتراکی در حمل‌ونقل شهری ایران
۱. توسعه زیرساخت‌ها
برای موفقیت خدمات حمل‌ونقل اشتراکی، نیاز به توسعه زیرساخت‌های لازم مانند ایستگاه‌های مترو، BRT و پارکینگ‌های عمومی وجود دارد. این امر می‌تواند به افزایش دسترسی مردم به خدمات حمل‌ونقل عمومی کمک کند.
۲. فرهنگ‌سازی و آموزش
برگزاری کمپین‌های آموزشی و تبلیغاتی می‌تواند به افزایش آگاهی مردم درباره مزایای استفاده از خدمات حمل‌ونقل اشتراکی کمک کند. همچنین، آموزش رانندگان و کاربران در زمینه‌های مختلف مانند ایمنی و رفتار مناسب می‌تواند کیفیت خدمات را بهبود بخشد.
۳. حمایت‌های دولتی
دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های قانونی، به توسعه خدمات حمل‌ونقل اشتراکی کمک کند. برای مثال، ارائه یارانه برای خرید خودروهای برقی یا هیبریدی می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و ترافیک کمک کند.
۴. همکاری با بخش خصوصی
همکاری میان دولت و بخش خصوصی می‌تواند به توسعه خدمات حمل‌ونقل اشتراکی کمک کند. برای مثال، سرمایه‌گذاری در توسعه اپلیکیشن‌های حمل‌ونقل و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌تواند کیفیت خدمات را بهبود بخشد.
اقتصاد اشتراکی در حمل‌ونقل شهری ایران، با توجه به مزایای فراوانی که دارد، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای حل مشکلات ترافیک، آلودگی هوا و هزینه‌های حمل‌ونقل مطرح شود. با اتخاذ راهکارهای مناسب و همکاری میان دولت، بخش خصوصی و مردم، می‌توان به توسعه پایدار خدمات حمل‌ونقل اشتراکی در شهرهای ایران دست یافت.
